Làng Mặt Trời Mọc

There is a village in Van Phong bay

They call the rising sun

‘’There is a house in New Orleans/They call the rising sun” là hai câu mở đầu bài hát “The house of the rising sun”(1), bài hát mà mỗi lần nghe, tôi lại nhớ đến làng Bãi Giếng thân yêu ở tận nơi đầu sóng ngọn gió của đất nước. Làng Bãi Giếng tức thôn Khải Lương thuộc xã Vạn Thạnh, huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa. Rồi tôi sẽ nói chuyện này sau, giờ quay lại tiếng Việt.

Trước tiên cần xác định vị trí của “làng mặt trời mọc”.  Có nhiều cách, ở đây tôi thử dùng bài “vè Các Lái” (2), một bài vè được coi như cẩm nang hải hành cho tàu thuyền ven biển, để chấm tọa độ, là cách mà người đi biển thường dùng:

“Ngửa mặt trông vào Bãi Võ giăng ngang

Hòn Gầm sóng vỗ đá vang

Chạy khỏi Cát Thắm lại sang Ðồi Mồi

Anh em lời thốt thương ôi

Ði bảy ngày trời mới tới Bà Gia

Ngó vô bãi cát trường sa

Có đôi lưới bủa, có nhà thôn dân

Xà Cừ nay đã hầu gần

Lần qua Bãi Giếng lánh thân Trâu Nằm

Nam Lò, Hòn Khói tăm tăm…”

(Vè Các Lái-Hát Vô)

“Cây Sung, Mũi Cỏ đà qua

Nam Lò, Hòn Khói người ta tiếng đồn

Hòn Lớn, Hòn Nhỏ chỉn khôn

Cứt Chim, Hòn Ðỏ đêm hôm nào lầm

Trông lên một đỗi tăm tăm

Gần nơi Cửa Nhỏ rạng danh Bãi Trường

Trâu Nằm ngoài nước chín phương

Sóng xô, gió tạt dội sương tư bề

Xa Cừ cách trở sơn khê

Buông lên một đỗi ngó về Bà Gia

Ðồi Mồi chớn chở xê ra

Thong dong Cát Thắm chạy ra Hòn Gầm…”

(Vè Các Lái-Hát ra)

Ðường vào, vì không ghé Ðại Lãnh nên phải ‘ngửa mặt trông vào Bãi Võ giăng ngang’. Bãi Võ là một dải cát dài trên mười cây số, từ đèo Cổ Mã tách khỏi đất liền kéo một vệt xiên xiên theo hướng Tây-Ðông đến Hòn Gầm. Như vậy, nếu không có sự kết nối của Bãi Võ và những đồi cát cao như núi của Vĩnh Giật, Tuần Lễ, Vĩnh Yên… thì Hòn Gốm – Hòn Nhọn bao gồm cả Bãi Giếng và Ðầm Môn đều là đảo.

Vè Các Lái (hát vô) đã đi hết một vòng  quanh bán đảo Hòn Gốm và vịnh Vân Phong, từ Bãi Võ-Hòn Gầm đến Nam Lò-Hòn Khói. Trước khi rời khỏi bán đảo có ghé Bãi Giếng để lấy nước ngọt và mua thêm trầu cau, thuốc lá. “Xa Cừ nay đã hầu gần/ Lần qua Bãi Giếng lánh thân Trâu Nằm.” Ta thấy Các Lái không bọc khơi mà cho ghe bầu đi qua mũi Bà Gia, Xa Cừ rồi vào Bãi Giếng, qua hải trình vừa hẹp vừa nguy hiểm giữa đất liền và vũng Trâu Nằm với những khối đá nhấp nhô không xa bờ là mấy. Một khi đã rời Bãi Giếng xuôi Nam, nhìn vào đất liền chỉ thấy Nam Lò, Hòn Khói tăm tăm.

Hát ra, từ Nam Lò-Hòn khói đi ngược lên, cũng hết vòng ngoài vịnh Vân Phong ra đến Cát Thắm-Hòn Gầm. Ðường ra không ghé Bãi Giếng vì trước đó nếu không ghé Xứ Chutt (bản đồ cũ viết hai chữ t-Chutt) của Nha Trang thì cũng ghé bến đò Cồn Cạn của Hòn Khói để vừa tái tiếp tế vừa trao gởi chút tâm tình với các cô gái “bới tóc cánh tiên”. Vì có ghé Hòn Khói nên phải chú ý tránh những hòn đảo nhỏ nằm rải rác dọc Hòn Lớn, rồi cũng chọn hải trình chen giữa vùng đất cực Ðông và vũng Trâu Nằm. Ðây là một đoạn hải hành nguy hiểm vì có nhiều khối đá đen trùi trũi như đàn trâu đang dầm nước. “Trâu nằm ngoài biển chín phương/Sóng xô, gió tạt dội sương tư bề.” Không ghé Bãi Giếng nhưng lại nhắc “Gần nơi Cửa Nhỏ rạng danh Bãi Trường.” (Chưa tìm được do đâu mà Bãi Trường rạng danh). Cần lưu ý, Bãi Giếng không nằm gần nơi Cửa Nhỏ mà ngay đầu bắc Cửa Nhỏ, hơi lùi vô một chút để tránh gió. Nói gọn, Bãi Giếng nhìn ra Cửa Nhỏ; và nếu phóng tầm mắt về hướng Nam sẽ thấy đảo Chà Là thuộc huyện Ninh Hòa. Còn Bãi Trường nhìn ra hướng Ðông, ở vị trí giữa vũng Trâu Nằm và Hòn Ðầu, một đảo đá nằm thoi loi ngoài biển.

Nói tới Hòn Ðầu không thể không nói tới mũi Bà Dầu, tên xưa gọi là Bà Gia, tên hành chánh là Mũi Ðôi. “Xa Cừ cách trở sơn khê/ Buông lên một đỗi ngó về Bà Gia/ Ðồi Mồi chớn chở xê ra (hát ra). Chạy khỏi Cát Thắm lại sang Ðồi Mồi/Anh em lời thốt thương ôi/ Ði bảy ngày trời mới tới Bà Gia (hát vô).” Ðâu có ai ngờ mũi Bà Gia-Bà Dầu gian khổ trong hải trình ghe bầu xưa năm 2005 được Bộ VH-TT-DL Việt Nam đặt cho tên mới Mũi Ðôi, rồi cùng với đảo Hòn Ðầu được công nhận là di tích danh thắng cấp quốc gia. Mũi Ðôi (Bà Gia-Bà Dầu) được coi là điểm cực Ðông trên toàn cõi đất liền Việt Nam, là nơi được ánh mặt trời chiếu rọi sớm nhất.

Như vậy, nếu tính về mặt khu dân cư làng thôn, thì cư dân ở Bãi Giếng-Khải Lương là những người nhìn thấy mặt trời mọc đầu tiên; còn nếu tính về mặt lãnh thổ, Mũi Ðôi là nơi đón ánh mặt trời sớm nhất trên toàn cõi đất liền Việt Nam. (Lưu ý, ngoài thôn Bãi Giếng nằm ở cực đông bán đảo Hòn Gốm này, tỉnh Khánh Hòa còn có một thôn Bãi Giếng thứ hai, đó là thôn Bãi Giếng ở vùng cát trắng Thủy Triều huyện Cam Ranh).

There is a village in Van Phong bay

They call the rising sun

Có một thôn làng ở vịnh Vân Phong

Người ta gọi là làng mặt trời mọc.

Người dân nơi ấy, trước kia cũng như ngày nay, luôn hiền hòa, thanh lịch.

“Một điều khá thú vị ở thôn đảo Khải Lương, đó là không khí tĩnh lặng. Trong không gian đó, tiếng cô giáo giảng bài, tiếng học sinh tập đọc vang lên tạo nên một khung cảnh thanh bình, ấm áp. Hỏi ra mới biết, đàn ông đi biển, nuôi tôm, trẻ đi học, còn phụ nữ trong thôn hầu hết đi làm cho công ty Ngọc Trai Sài Gòn”. (Thu Hiền & Đình Lâm Khánh Hòa online)

Hai bạn Thu Hiền & Ðình Lâm còn cho biết, từ năm 2001 nguồn điện lưới quốc gia đã phủ tới Khải Lương, nên chỉ là một thôn nhỏ với 290 hộ, 1,300 nhân khẩu mà thôn có đến hai nhà máy nước đá công suất 200 cây/ngày. Ngoài ra,  Khải Lương đã nhiều năm chiếm một nửa sản lượng đánh bắt của toàn xã Vạn Thạnh, huyện Vạn Ninh. Về tôm hùm, năm 2012 thu hoạch gần 200 tấn.

Chao ơi, đọc mấy dòng trên sao tôi thấy lòng mình nôn nao quá. Tôi muốn về ngay Khải Lương, không phải như một người khách du lịch giàu có về để ăn tôm hùm mới bắt dưới lồng lên, uống bia có nước đá sản xuất tại chỗ ướp lạnh… Mà về như một người con đi xa tìm lại mái nhà xưa, về để được sống trong khung cảnh thanh bình, ấm áp.

Oh mother, tell your children

Not to do what I have done

Spend your live in sin and misery

On the house of the rising sun.

 

Well, I got one foot on the platform

The other foot on the train

I’m going back to New Orleans

To wear the ball of chain.

Dù sao tôi cũng không đến nỗi bất hạnh như chàng trai trẻ trong bài hát “The house of the rising sun”, tuy đã nói với mẹ là “đừng để các em làm như con, đừng hủy hoại tuổi thanh xuân trong tội lỗi và khốn khổ,” vậy mà cuối cùng đã không vượt qua được sức cám dỗ, “đã quay về lại New Orleans để tự tra chân vào xiềng xích.”

Nhưng nào ai biết được đâu là bất hạnh đâu là hữu duyên-hữu hạnh. Biết bao người đã về lại chốn cũ, không phải chỉ về lại New Orleans với “The house of the rising sun”  hay Bãi Giếng – Khải Lương, một mái nhà nhỏ, một làng biển, mà về với mái nhà lớn Việt Nam “The nation of the rising sun”, một dải đất hình chữ S ngửa mặt ra biển Ðông hứng ánh mặt trời. Vì nhiều ràng buộc, những con người trôi dạt tha phương rồi sẽ tìm về quê cũ, như đứa con bị thất lạc thất thểu đi tìm mẹ, vẫn tìm về ngay cả khi khung cảnh thanh bình ấm áp cũng không dám mơ ước.

They call the rising sun

Anh it’s been the ruin of many a poor boy

And God I Knew I’m one

“Nơi đó đã hủy hoại tuổi thanh xuân của nhiều chàng trai khốn khó/Và chúa ơi, con biết mình là một trong số đó”.  Tuổi thanh xuân của biết bao chàng trai, cô gái Việt Nam đã bị hủy hoại ở nơi đó, nơi đất mẹ, vì chiến tranh, nghèo khó và những chủ thuyết viển vông, nơi đất đai mồ mả ông bà mà những người con xa quê ai cũng nặng lòng, một số muốn quay về. Tôi biết mình là một trong số đó. Quay về, trở về, tìm về bằng bất cứ giá nào. Về với “The Nation of the rising sun”.  Về để ngửa mặt hứng ánh mặt trời mọc lên từ biển Ðông. Về để tra chân vào xiềng xích, “to wear the ball of chain”.

Xin hiểu cho, sợi xích ấy, cả vô hình lẫn hữu hình, là cuốn rún chưa lìa.

NAH

Vancouver

(1) Nguyễn Xuân Thiệp, The house of the rising sun, nơi tuổi thanh xuân bị hủy hoại…Phố Văn, Phạm Cao Hoàng và Nguyệt Mai Blog.

(2) Vè Các Lái, còn gọi là Bài Ca Các Lái Ghe Bầu, là một bài vè dài trên 500 câu bao gồm Hát ra và Hát vô. “Bắt từ Gia Định kể ra/Anh em thuận hòa ngoài Huế kể vô”. Bên cạnh giá trị thực tế là cẩm nang của người đi biển, bài vè còn được tham khảo về nhiều mặt địa lý, lịch sử, thời tiết, phong tục tập quán…(dẫn theo Trần Xuân Toàn).