Chúng ta đang ở những ngày tưởng niệm Chiến Sĩ Trận Vong, người Mỹ gọi là Memorial Day. Với Người Việt chúng ta, điều đầu tiên phải nghĩ đến là bức tượng Thương Tiếc của điêu khắc gia Nguyễn Thanh Thu. Hỡi ôi, Nguyễn Thanh Thu nay đã ra đi mà tượng Thương Tiếc đã bị chính quyền Cộng Sản đập phá. Cho dù vậy, hình bóng của pho tượng Thương Tiếc mãi mãi vẫn còn trong tâm tưởng Người Việt chúng ta và trong dòng lịch sử. Và cả những ngôi mộ trong Nghĩa Trang Quân Đội Biên Hòa. Đây là nơi an nghỉ của những người lính đã nằm xuống trong cuộc chiến 20 năm trên đất nước ta. Nghĩa tử là nghĩa tận, không còn bóng hận thù nào trên những ngôi mộ và pho tượng ấy. Vậy mà nhà cầm quyền Cộng Sản vẫn tìm đủ mọi cách để không còn ai nhớ tới và tiếc thương những người đã hy sinh. Gần đây, ông Nguyễn Đạc Thành cựu quân nhân QLVNCH, người đang đứng ra vận động trùng tu Nghĩa trang Biên Hòa, theo ông Thành, là di tích lịch sử của một quốc gia đã không còn tồn tại, chứng tích của một cuộc chiến huynh đệ tương tàn với hàng triệu con dân Việt Nam hy sinh.
“Chính phủ Việt Nam nói hòa giải mà cái nghĩa trang còn như vậy, hài cốt của anh em tù cải tạo vẫn còn nằm ở ngoài rừng không được đưa về an táng đàng hoàng thì làm sao có thể gọi là hòa giải thực sự?” ông Nguyễn Đạc Thành nói với BBC.
“Đó là nơi để con cháu mai sau nhìn vào để tránh vết xe đổ của ông cha. Sau khi Trung Quốc đánh Việt Nam năm 1979, chính phủ Việt Nam vẫn nhân đạo cho lập nghĩa trang chôn cất. Còn chiến tranh giữa hai miền kết thúc đã 50 năm nhưng đến bao giờ thù hận được xóa đi? Việc tôn tạo lại nghĩa trang này là hành động nhân đạo, đồng thời cũng là một cử chỉ hòa giải với những người đã khuất.”
Thiết tưởng nhà cầm quyền CS nên tìm hiểu xa hơn và sâu hơn để hành động đúng với tinh thần dân tộc và nhân bản.
Bức tượng Tiếc Thương – Cố điêu khắc gia Nguyễn Thanh Thu
Nhà báo Nguyên Việt gần đây có viết: Trong dòng lịch sử của nhân loại, chiến tranh hầu như luôn để lại những vết sẹo đau thương – không những trên thân thể những ai sống sót, mà còn in đậm vào tâm hồn của cả dân tộc. Song, khi đặt chân đến những tượng đài chiến tranh trên đất Mỹ, chúng ta sẽ nhận ra một điều vừa dịu dàng vừa xót xa: đa số các tượng đài ở đây không hun đúc hận thù, mà thấm đẫm tinh thần nhân bản và bi cảm. Một sự chọn lựa rất Mỹ – và cũng rất nhân loại.
Tại sao lại như thế?
Có lẽ, trước hết, đó là vì truyền thống văn hóa và tư tưởng chính trị của nước Mỹ đã sớm đặt nền tảng trên giá trị nhân quyền và tự do. Từ buổi ban đầu, những người lập quốc đã tin rằng phẩm giá con người không thể bị chối từ, và chiến đấu – nếu phải chiến đấu – không phải để thỏa mãn lòng thù hận, mà để bảo vệ những lý tưởng phổ quát: quyền sống, quyền tự do, quyền mưu cầu hạnh phúc.
Vì vậy, khi dựng tượng đài cho những cuộc chiến, nước Mỹ không dựng để ca ngợi bạo lực hay kêu gọi phục thù. Họ dựng để tưởng niệm những con người đã ngã xuống cho những giá trị mà mình tin tưởng – và để tất cả những ai còn sống nghiêng mình, suy niệm về cái giá của tự do.
Nhưng lý tưởng ấy không đơn thuần được hình thành bởi những nguyên lý trừu tượng. Nó được tôi luyện qua những cuộc chiến đau thương, chia cắt ngay trong lòng nước Mỹ. Nội chiến Hoa Kỳ (1861–1865) vốn từng làm tan vỡ hàng triệu gia đình; và buộc người Mỹ phải đối diện với sự thật rằng kẻ thù hôm qua có thể là đồng bào hôm nay.
Sau chiến tranh, Tổng thống Lincoln, trong bài diễn văn Gettysburg bất hủ, đã không kêu gọi trả thù quân miền Nam. Ngược lại, ông kêu gọi “hòa giải, không hận thù” – một tinh thần sau này trở thành mẫu mực cho các tượng đài tưởng niệm: tưởng nhớ đau thương, không nuôi dưỡng oán hận.
Những Tượng đài Korean War Veterans Memorial – Nguồn national Park service
Ngay cả những tượng đài như Korean War Veterans Memorial, vốn tưởng sẽ oai hùng để nhấn mạnh chiến thắng, cũng không đi theo lối mòn ấy. Người ta chỉ thấy những bóng hình người lính băng qua đồng hoang lạnh giá, khuôn mặt mệt mỏi, ánh mắt xa vắng, mang nặng nỗi buồn nhiều hơn lòng thù hận.
Đài tưởng niệm Cựu chiến binh Chiến tranh Triều Tiên mô tả một đội hình gồm 19 bức tượng của những quân nhân di chuyển qua một địa hình gồ ghề của những bụi cây bách xù và tượng trưng cho những chiến công anh hùng của quân đội trong Chiến tranh Triều Tiên.
Tất cả đều phản ảnh một tinh thần nghệ thuật hiện đại: con người được khắc họa trong sự trần trụi và yếu đuối, chứ chẳng phải biểu tượng hùng tráng của chiến thắng. Nhân loại rồi sẽ không thần thánh hóa chiến tranh, cũng không thần thánh hóa chính mình trong chiến tranh. Thay vào đó, giữ lại nỗi đau để những thế hệ mai sau khắc cốt ghi tâm rằng chiến tranh không bao giờ là một trò chơi vinh quang, và rằng cái giá của nó, dù chính nghĩa hay không, vẫn luôn là máu và nước mắt.
Có lẽ, bài học lớn nhất đọng lại qua những tượng đài ấy chính là tinh thần hòa giải và chữa lành. Nước Mỹ, sau tất cả những thương tích, hiểu rằng một quốc gia chỉ có thể trường tồn nếu biết tha thứ cho nhau – và tha thứ cho cả những kẻ từng ở bên kia chiến tuyến.”
Ngày Memorial Day, tưởng nhớ những chiến sĩ đã nằm xuống cho một lý tưởng, hướng về bức tượng Thương Tiếc và Nghĩa Trang QĐBH, cũng như suy nghĩ về những tượng đài không thù hận trên nước Mỹ, lòng chúng ta lắng xuống trong tình tự dân tộc và suy tư nhân bản.
TN
