Năm 2022 được cho là năm tồi tệ nhất trong lịch sử với các vụ cháy rừng, và điều đáng nói hơn nữa là mùa hè ở khu vực Bắc Mỹ chỉ mới vừa bắt đầu và còn mấy tháng khô hạn nữa trước khi thời tiết dịu bớt tạo điều kiện cho những cơn mưa tới.
Cháy rừng – nguồn Stanislaus National Forest
Không giống như các mùa bão Ðại Tây Dương hoặc gió mùa của khu vực Nam và Ðông Nam Á, cho đến nay vẫn không có một ngày quy định duy nhất nào để đặt dấu mốc bắt đầu của mùa cháy rừng ở Bắc Mỹ.
Trong những năm bình thường, hầu hết các vụ cháy rừng thường xảy ra trong khoảng thời gian từ tháng 6 đến tháng 8, nhưng mùa cháy rừng năm 2022 đang diễn ra có phần khốc liệt hơn với thời tiết ấm hơn bình thường và cây cỏ khô ở nhiều khu vực trên toàn quốc. Ðặc biệt là khu vực miền Tây Hoa Kỳ đang cháy mạnh hơn và nhanh hơn so với một thập niên trước đây. New Mexico đang phải chống cự với hai vụ cháy rừng lớn nhất trong lịch sử của tiểu bang trong suốt hơn một tháng qua. Khoảng 3 triệu mẫu tây đất – gần bằng kích thước của tiểu bang Connecticut – đã cháy rụi trong năm nay. Và với mùa hè mới chính thức bắt đầu từ hôm thứ Ba 21/6 và một đợt nắng nóng đang xảy ra trên khắp một vùng rộng lớn, điều này có nghĩa là tình trạng cháy rừng có khả năng trở nên tồi tệ hơn.
Tình trạng biến đổi khí hậu cũng đã tạo ra một thực tế đáng lo ngại, các nhà sinh thái học và giới chức kiểm lâm cho biết: Mùa cháy rừng nay đã biến thành năm cháy rừng, các đám cháy bắt đầu sớm hơn vào mùa xuân và kéo dài mãi tới mùa đông sau đó.
Các đám cháy cũng trở nên trầm trọng hơn. Tiểu bang California đã chứng kiến hai vụ cháy rừng lớn nhất trong hai năm vừa qua: Vụ cháy The Dixie Fire năm 2021 đốt hết gần một triệu mẫu tây, và vụ cháy August Complex năm 2020 vượt quá một triệu mẫu.
Các đám cháy xảy ra thường xuyên, dữ dội hơn và do đó rất nguy hiểm. Khói thải ra từ các đám cháy có thể gây tổn thương cho buồng phổi của người dân sống cách xa đó hàng trăm hoặc thậm chí hàng ngàn dặm. Chúng thiêu rụi nhà cửa, mùa màng và thậm chí cả những khu vực văn hóa đã hiện diện từ hàng nhiều thế kỷ qua, gây thiệt hại kinh tế lên đến hàng chục tỷ đô la.
Số liệu được tính cho tới ngày 17 tháng 6 mỗi năm – nguồn National Interagency Fire Center
Nguyên do cháy rừng
Cháy rừng đã từng thiêu đốt khu vực miền Tây Hoa Kỳ từ hàng nghìn năm qua. Trên thực tế, một số hệ sinh thái rừng trong trạng thái tự nhiên của chúng cần đến cháy rừng để đốt đi những cây cối già nua cằn cỗi và sau đó xuất hiện những cây mới đâm chồi từ dưới lòng đất tạo ra những cánh rừng nguyên sinh. Nhưng nay những đám cháy rừng ngày càng trở nên nguy hiểm nhiều hơn mà một phần lớn là do hoạt động của con người.
Con người chính là nguyên do gây ra phần lớn các vụ cháy rừng (cho đến thời điểm này của năm nay là khoảng 96%), và cũng chính con người đã phải nỗ lực rất nhiều để chống và ngăn chặn những đám cháy, nhưng rồi sau đó chỉ để tạo ra nhiều đám cháy hơn. Cái vòng luẩn quẩn đó cho đến nay vẫn chưa thoát ra được.
Theo ông Paul Hessburg, một nhà sinh thái học làm việc cho Sở Kiểm lâm Hoa Kỳ, giải thích rằng chiến lược có chủ đích tốt của Hoa Kỳ trong việc dập tắt các đám cháy trong suốt thế kỷ qua đã vô tình tạo ra một sự tích tụ phi tự nhiên của các nguyên liệu có tác dụng làm mồi gây ra cháy rừng: cành cây, cỏ, bụi cây, cây cối, thậm chí nhà cửa.
Các hoạt động của con người trong nhiều thập niên qua đã và đang thải vào bầu khí quyển các loại khí nhà kính, khiến cho khí hậu ấm nóng lên nhanh chóng và góp phần giúp cho các đám cháy nóng hơn, rộng lớn hơn và lan nhanh hơn.
Các đám cháy xảy ra sớm hơn trong năm, ngày càng trở nên thường hơn trong khi miền Tây nước Mỹ bị khô hạn và nhiệt độ tăng cao. Mùa đông cũng ấm hơn khiến cho độ nóng trong không khí không giảm bớt được nhiều.
Trên các đỉnh núi, tuyết mùa đông, có thể giúp làm chậm lại nạn cháy rừng bằng cách tạo thêm độ ẩm cho cây rừng, thì nay bắt đầu tan chảy sớm hơn vào mùa xuân và nhanh hơn. Gió lớn lại làm cho cây cối khô hơn và làm tăng tốc độ di chuyển của các đám cháy.
Tình trạng khí hậu ấm lên, hạn hán và gió lớn ở khu vực miền Tây xảy ra song song cùng với tình trạng tích tụ nhiên liệu gây cháy rừng như nói ở trên từ nhiều năm qua đã tạo điều kiện khiến cho nạn cháy rừng trở nên khốc liệt như hiện nay.
Một đám cháy ven đường có thể từ một mẩu thuốc nhỏ – nguồn disasterphilanthropy.org
Để giảm cháy rừng
Các chuyên gia về kiểm lâm cho rằng việc sớm loại bỏ nguồn nhiên liệu gây ra cháy rừng là cách tốt nhất để ngăn chặn hoặc giảm bớt tình trạng cháy rừng như hiện nay. Một chọn lựa là tỉa thưa rừng theo cách truyền thống bằng cưa máy, cào và máy ủi. Một phương pháp khác là đốt rừng có kiểm soát bằng cách là cố tình tạo ra những đám cháy ở cường độ thấp để thiêu huỷ những bụi cây và những loại cây nhỏ đã khô chết.
Hai phương pháp này cũng có thể thực hiện chung với nhau, nhưng cả hai cần phải có kế hoạch chu đáo và cần chuyên gia hiểu biết kỹ thuật. Phương pháp tỉa thưa rừng có thể chậm và đòi hỏi nhiều nhân công. Phương pháp đốt rừng có kiểm soát phải được thực hiện trong điều kiện thời tiết thích hợp và nguồn nhiên liệu gây cháy rừng (bụi và cây khô nhỏ) ở mức độ vừa phải để hạn chế rủi ro các đám cháy có thể vượt ra khỏi tầm kiểm soát. Có điều là những điều kiện đòi hỏi trên ngày càng hiếm hơn do tình trạng biến đổi khí hậu.
Ngoài ra, các giới chức kiểm lâm còn gặp một thử thách khác là làm sao để gây được sự tin tưởng của công chúng. Những cư dân địa phương lo sợ không khí bị ô nhiễm khói từ lâu nay vẫn chống lại phương pháp đốt rừng có kiểm soát. Và một đôi khi, như đã xảy ra ở tiểu bang New Mexico hồi mùa xuân vừa qua, những cơn gió thất thường có thể đẩy một đám cháy có kiểm soát vượt ra khỏi tầm kiểm soát của lực lượng cứu hỏa.
Các chuyên gia đồng ý rằng để có thể kiểm soát được nạn cháy rừng thì cần phải có những kế hoạch chủ động hơn. Họ đưa ra một số ý kiến: nới lỏng các quy định hạn chế phương pháp đốt rừng có kiểm soát, gia tăng kế hoạch đốt rừng có kiểm soát hoặc thậm chí cứ để các đám cháy rừng tự phát cháy trong một thời gian khi chúng chưa đe dọa đến tính mạng hoặc cuộc sống của người dân trong vùng.
Các chuyên gia thừa nhận rằng những đề nghị của họ sẽ cần phải vượt qua được nỗi lo sợ của cư dân và những thử thách liên quan đến chính trị địa phương. Nhưng các chuyên gia cũng cảnh báo rằng nếu không làm gì hết và những vùng đất có nhiều cây cối, lá cây và bụi rậm không được giải quyết, nạn cháy rừng sẽ chỉ ngày càng trở nên tồi tệ hơn.
Cháy rừng làm ô nhiễm không khí toàn thành phố Oakland, California hồi hè năm ngoái – nguồn Getty Images
Trách nhiệm cá nhân
Hầu hết người Việt chúng ta sống tập trung quanh các khu vực đô thị nên ít có cơ hội chứng kiến những vụ cháy rừng lớn. Nhưng không vì thế mà chúng ta hoàn toàn được miễn mà không gặp những đám cháy nhỏ khác. Một mẩu thuốc vất ra từ cửa xe có thể khiến đám cỏ khô bên đường bốc lửa. Ðốt lá sau vườn nếu vô tình gặp cơn gió mạnh có thể thổi tàn lửa sang bên nhà hàng xóm. Sự cẩn thận của mỗi cá nhân có thể giúp tránh không để những tai nạn bất ngờ đó xảy ra, nhất là trong thời gian mùa hè nắng nóng.
VH
