Trí tuệ nhân tạo (AI) – loại kỹ thuật mới và hứa hẹn nhất thế giới hiện nay đang được thống trị bởi những công ty của Hoa Kỳ như OpenAI, Google, Microsoft… và điều này khiến cho các nhà lãnh đạo Trung Quốc tỏ ra lo lắng và bực bội.
Cho đến đầu năm ngoái, các công ty kỹ thuật Trung Quốc bị tụt hậu rất xa trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo tạo sinh (generative AI) đến nỗi nhiều công ty Trung Quốc phải dựa vào các mô hình Llama nguồn mở của Meta Platforms (công ty mẹ của Facebook) để nghiên cứu. Llama là mô hình AI mà ai cũng có thể tải xuống miễn phí. Tệ hơn nữa, các biện pháp hạn chế của Hoa Kỳ trong việc xuất cảng chip AI hàng đầu lại càng gây khó khăn hơn nữa cho Trung Quốc.
Do đó, vào mùa xuân năm 2024, Bắc Kinh đã gia tăng áp lực lên các giám đốc điều hành kỹ thuật phải đẩy mạnh nghiên cứu AI hơn nữa. Đồng thời chính quyền cũng nới lỏng các quy định, tăng thêm tài trợ và gấp rút lắp đặt thêm các hệ thống máy điện toán cho việc nghiên cứu.
Chín tháng sau, công ty khởi nghiệp Trung Quốc DeepSeek đã gây được sự chú ý với một mô hình AI mới rất mạnh. Niềm hy vọng cho tương lai AI của Trung Quốc bắt đầu nhen nhóm.
Cuộc đua
Sự leo thang của cuộc đua AI hiện nay được so sánh giống như cuộc chiến tranh lạnh trước đây và những cuộc đụng độ lớn về khoa học kỹ thuật đã từng là đặc tính của cuộc chiến tranh lạnh đó. Trong cuộc chiến tranh lạnh AI này có thể cũng sẽ đưa tới một hậu quả tương tự.
Cuộc đua AI hiện tại đã góp phần đưa tới sự gia tăng chi tiêu và đầu tư cho ngành kỹ thuật mới này trên toàn thế giới, thúc đẩy thị trường chứng khoán Hoa Kỳ và Trung Quốc tăng cao và mở ra những nguồn tăng trưởng kinh tế mới, ngay cả khi nó làm dấy lên lo ngại về hậu quả bong bóng vỡ AI toàn cầu.
Cuộc đua này có tiềm năng đưa tới sự chuyển đổi sâu rộng trong kỹ thuật, trong xã hội và trong địa chính trị. Nó cũng thúc đẩy các nhà lãnh đạo gạt bỏ sang một bên những lo ngại về sự nguy hiểm của các mô hình AI lớn, trong đó bao gồm sự lan truyền thông tin sai lệch và các nội dung độc hại khác, cũng như sự phát triển của các hệ thống AI siêu thông minh không phù hợp với các giá trị của con người.
Cả hai quốc gia đều bị thúc đẩy bởi nỗi sợ hãi cũng như hy vọng về sự tiến bộ. Bên cạnh nỗi sợ hãi thì vẫn có niềm hy vọng về sự tiến bộ khoa học mà cả Hoa Kỳ và Trung Quốc đều muốn theo đuổi.
Tại Washington cũng như tại Thung lũng Silicon, những cảnh báo về một “AI độc tài” của Trung Quốc, nếu không được kiểm soát, sẽ làm xói mòn đi vị thế bá chủ kỹ thuật của Hoa Kỳ. Riêng Bắc Kinh thì bị ám ảnh bởi niềm tin rằng nếu họ không theo kịp tốc độ phát triển AI thì điều này sẽ giúp Hoa Kỳ dễ dàng ngăn chặn để không cho Trung Quốc vươn lên như một cường quốc toàn cầu.
Cả hai quốc gia đều tin rằng các công ty của họ sẽ chiếm lĩnh thị trường toàn thế giới nếu đạt được chiến thắng trong cuộc cạnh tranh AI – và cùng với đó là tiềm năng gây ảnh hưởng đến phần lớn dân số toàn cầu.
Hoa Kỳ đang dẫn đầu
Một điều rõ ràng là Hoa Kỳ vẫn đang dẫn đầu cuộc đua, sản xuất ra những mô hình AI mạnh nhất. Trung Quốc không thể sánh kịp về lĩnh vực chip điện tử tinh vi và không thể cạnh tranh về sức mạnh tài chính của các nhà đầu tư tư nhân Mỹ, đã tài trợ cho các công ty khởi nghiệp AI lên tới $104 tỷ chỉ trong nửa đầu năm 2025 và đang chuẩn bị bơm thêm tiền đầu tư nhiều hơn nữa. Tuy nhiên, Trung Quốc có một đội ngũ kỹ sư đông đảo, chi phí nghiên cứu thấp hơn và một mô hình phát triển năng động, tất cả những điều này khiến Bắc Kinh tin rằng họ có thể xoay chuyển cuộc cạnh tranh theo hướng có lợi cho họ.
Trung Quốc đang tung ra một chiến dịch toàn diện mới nhằm đẩy nhanh việc xây dựng các hệ thống máy điện toán lớn ở các khu vực như Nội Mông, nơi mà các trang trại năng lượng mặt trời và gió rộng lớn có thể cung cấp nguồn năng lượng giá rẻ dồi dào, và kết nối hàng trăm trung tâm dữ liệu để tạo ra một hệ thống máy điện toán hoạt động chung khổng lồ vào năm 2028. Trung Quốc cũng đang đổ hàng trăm tỷ Mỹ kim vào hệ thống lưới điện của họ để hỗ trợ việc đào tạo và áp dụng AI.
Các chuyên gia về AI cho biết hiện nay còn quá sớm để nói quốc gia nào cuối cùng sẽ nắm ưu thế trong lĩnh vực AI. Và họ nói thêm rằng cuộc đua không nhất thiết được quyết định bởi việc ai chi tiêu nhiều hơn. Trong quá khứ, Trung Quốc thường bị Hoa Kỳ dẫn đầu trong các lĩnh vực kỹ thuật tiên tiến và sau đó thì họ bắt kịp sau khi kỹ thuật mới đó lan rộng. Một ví dụ là lĩnh vực mạng xã hội, rõ ràng là các công ty Mỹ dẫn đầu ngay từ đầu, nhưng rồi sau đó sản phẩm TikTok, do các kỹ sư Trung Quốc tạo ra, cuối cùng lại thống trị và định hình lại ngành kỹ thuật này. Chiến lược AI của Trung Quốc lần này cho thấy họ cũng đang huy động trên mọi mặt trận để lặp lại điều tương tự.
Lợi thế của Hoa Kỳ
Mặc dù Trung Quốc đạt được nhiều tiến bộ về nghiên cứu AI, Hoa Kỳ vẫn giữ lợi thế về chip điện tử tinh vi.
Những người trong ngành tin rằng Trung Quốc có thể sẽ phải mất ít nhất một thập niên nữa mới có thể sản xuất được những vi mạch điện tử sánh ngang với các sản phẩm tốt nhất của Mỹ. Do tình trạng thiếu hụt chip điện tử tinh vi và các máy điện toán cao cấp khiến cho các công ty Trung Quốc như DeepSeek bị chậm trễ trong việc phát triển các mô hình AI thế hệ tiếp theo của họ.
Bắc Kinh đã gia tăng nỗ lực huy động các công ty kỹ thuật hàng đầu của họ để thúc đẩy việc phát triển chuỗi cung ứng chất bán dẫn của riêng họ, gây áp lực buộc các công ty như ByteDance không mua chip của Nvidia và hợp tác với các công ty chip Trung Quốc trong việc nghiên cứu và phát triển AI.
Trong khi Hoa Kỳ vẫn đạt được những bước tiến mới và các công ty như Nvidia tiếp tục mở rộng thêm ranh giới kỹ thuật chip điện tử. Để bắt kịp, Trung Quốc cần phải xóa bỏ lợi thế hơn nửa thế kỷ của Mỹ.
Nhớ lại chiến tranh lạnh trước
Để gợi nhớ lại cuộc đua không gian thời chiến tranh lạnh, những người trong ngành thường coi việc sản phẩm ChatGPT sau khi được tung ra như là “khoảnh khắc thức tỉnh” đối với Trung Quốc trong cuộc cạnh tranh AI ngày càng gay gắt với Hoa Kỳ hiện nay.
Xét đến các ứng dụng rộng rãi của AI, một sự so sánh phù hợp hơn có thể là cuộc cạnh tranh kéo dài hàng thập niên giữa Hoa Kỳ và Liên Xô trong việc chế tạo máy điện toán để phục vụ cho quốc phòng. Mặc dù cuộc đua này không được người ta nhớ tới như cuộc chạy nước rút lên mặt trăng trong thời chiến tranh lạnh đó nhưng nó đã thúc đẩy quân đội, các trường đại học và các công ty của Hoa Kỳ tạo ra những phát minh mới trong lĩnh vực điện toán, ảnh hưởng lớn lên nền kinh tế toàn cầu, định nghĩa lại lý thuyết về chiến tranh và làm thay đổi cuộc sống hàng ngày của người dân trên khắp thế giới. Hoa Kỳ đã thắng trong cuộc đua này.
Các nhà lãnh đạo ở cả Washington và Bắc Kinh hiện coi AI là một kỹ thuật mang tính cách mạng có thể vượt qua máy điện toán số – mà hậu duệ của nó là internet – về tiềm năng gây tác động lớn chưa từng có đến sự vận hành của thế giới trong tương lai.
VH
