Suốt mùa hè, hầu như chiều nào trời cũng mưa, không mưa ào ạt như đổ nước thì cũng mưa lâm râm. Trong những trận mưa ấy là các cơn sấm sét. Tiếng sét nổ rung trời và những lằn điện chớp sáng lóe một góc trời. Không lạ là Florida có tên gọi “thủ đô sấm sét” của Huê Kỳ. Mùa mưa năm nay, đã có chục người tử vong vì bị sét đánh.
Tất nhiên sấm sét là chuyện của trời đất nhưng vẫn được con người tìm hiểu qua các cuộc nghiên cứu khoa học. Những câu hỏi như sấm sét hình thành như thế nào? Làm sao để được an toàn, tránh bị sét đánh? Florida có thực sự là “xứ sấm sét” không?
Theo giáo sư địa chất Corene Matyas tại đại học Florida, sấm sét là các hiện tượng hình thành trong thiên nhiên dựa trên một số yếu tố.
Sự hình thành của sấm sét
Trong cơn giông bão, những hạt nước và tinh thể đá trong mây dao động rồi tụ họp tạo nên điện cực; các điện cực – (âm) nằm ở phần dưới và điện cực + (dương) nằm trên [tầng mây]. Ðất cũng rung chuyển nên có điện cực +. Khi các điện cực âm và dương va chạm sẽ tạo ra luồng điện, tia chớp hay sét; năng lượng tăng nhanh dần rồi bùng vỡ, không khí bị hâm nóng nhanh chóng, nhiệt độ có thể lên đến 50,000 độ Fahrenheit, nóng hơn cả nhiệt độ mặt trời. Sau tia chớp, không khí giảm nhiệt và thu nhỏ lại. Sự co dãn nhanh như chớp ấy phát nổ tạo ra [tiếng] sấm.
Tia chớp (sét) giáng xuống đất và truyền qua các vật thể có tính dẫn điện. Sét có thể hình thành trong một đám mây hoặc giữa hai đám mây.
[Tiếng] sấm hữu ích trong việc tính toán thời gian vì âm thanh đi chậm hơn ánh sáng, ta thấy tia điện chớp (sét) trước khi nghe được tiếng sấm. Ðo khoảng thời gian xuất hiện giữa tia chớp và tiếng sấm, ta có thể đoán biết sét ở bao xa: Mỗi 5 giây đồng hồ là một dặm.
Ðã có khá nhiều bài chỉ dẫn về cách tính khoảng cách giữa ta và sấm sét nhưng an toàn nhất vẫn là sự cẩn thận: khi nghe được tiếng sấm có nghĩa là ta đang ở trong khoảng cách có thể bị sét đánh.
Giáo Sư Matyas cũng phân biệt giữa các sự kiện [thật] và không đúng sự thật, facts vs. myths.
Không đúng sự thật (myth): Trú ẩn dưới bóng cây để tránh sấm sét.
Thật (facts): khi đứng dưới bóng cây, gốc cây này có thể là vật cao nhất ở đó và dễ dàng trở thành vật dẫn điện. Ðiện trời [sét] có thể truyền xuống đất rồi “leo” lên chân ta. Nghĩa là không nên trú dưới bóng cây khi trời sấm sét.
Không đúng sự thật: Cúi xuống, co người hoặc nằm tiết giảm rủi ro bị sét đánh.
Thật: Theo the National Weather Service (NWS), ta nên tìm chỗ trú ẩn trong tòa nhà gần nhất nào đó hoặc vào xe đóng kín cửa khi gặp mưa bão, đừng nằm / ngồi giữa trời.
Không đúng sự thật: Sét chỉ đánh khi trận mưa giông đang ở trên đầu.
Thật: Sét có thể tản mát khắp nơi và đi xa cả dặm đường nên sét đánh xảy ra bất cứ ở đâu trong một chu vi rộng lớn khi giông bão.
Không đúng sự thật: Sét đánh chỉ xảy ra khi có giông bão lớn theo dự báo thời tiết.
Thật: NWS định nghĩa mức độ giông bão theo vận tốc gió hoặc mưa đá, không đề cập đến sấm sét. Sấm sét xuất hiện bất kể vận tốc gió hoặc mức độ mưa.
Trú ẩn ở đâu khi gặp giông bão?
An toàn nhất là ở trong nhà, chờ khoảng 30 phút sau khi tia chớp / tiếng sấm cuối cùng xuất hiện, sau đó hãy ra ngoài trời. Nếu đang ở trên đường, ngồi trong xe cho đến khi sấm chớp dứt tiếng. Vỏ kim loại bao bọc xe là chất dẫn điện, khi sét đánh trúng, luồng điện trời sẽ đi quanh xe rồi truyền xuống đất. Ðừng sờ vào những vật kim loại khi ngồi trong xe giữa giông bão.
Gặp giông bão khi đang đứng giữa trời: Tránh xa những vật thể cao kể cả cây cối, cột cờ. Ðừng cầm gậy đánh golf. Tránh xa cả những ao hồ nơi chứa nước, nước dẫn điện rất nhanh.
Ðiện trời có thể truyền qua các ống dẫn nước, dưới đất và trong nhà. Do đó, ngừng tắm rửa, giặt giũ. Nói chung là đừng nhúng tay chân mình mẩy vào nước dù trong bồn tắm, bồn rửa chén. Ngoài ra dù đang ở trong nhà, tránh đến gần cửa sổ, đừng nằm trên nền đất hoặc dựa vào tường vách xi măng. Tất nhiên là đừng dùng các vật dụng cắm trong ổ điện như PC, điện thoại di động (không cắm dây điện) thì an toàn.
Sét đánh có thể gây tử vong và các thương tích trầm trọng như chấn thương, phỏng, cháy nám các bộ phận trong cơ thể, từ não bộ đến tim phổi.
Thương tích và tử vong do sét đánh thường xảy ra khi đang ở ngoài trời, nhất là trong các buổi chiều và tối mùa hè. Theo CDC, khoảng 180 người bị thương vì sét đánh mỗi năm và 10% số người bị sét đánh tử vong. Những người làm việc ngoài trời, nhất là tại vùng Ðông Nam có mức rủi ro cao nhất. Florida và Texas là hai tiểu bang có số người tử vong cao nhất vì sét đánh.
“Lightning capital”?
Florida bị gọi là “the lightning capital of the U.S.” Dù đây không phải là “danh hiệu” chính thức nhưng tiểu bang này là nơi chịu nhiều trận giông bão lớn và số người tử vong vì sét đánh cao nhất tại Huê Kỳ.
Giông bão thường xuyên do vị thế địa lý đặc biệt: Florida “lắt lẻo” giữa vịnh Mexico và Ðại Tây Dương. Sự khác biệt nhiệt độ giữa nước và đất đẩy gió vào đất liền vào ban ngày nên khí hậu ẩm ướt và nóng nực dưới ánh nắng. Khi nắng gắt, không khí trong đất liền dao động mạnh hơn (so với vùng không khí ở vùng biển chung quanh) tạo ra mưa bão. Hiện tượng này xảy ra hằng ngày nhất là vào mùa hè nóng nực.
Bị gọi là “Xứ sấm sét” cũng không oan ức chi cho Florida.
TLL
