Máy bán hàng

Thời đại dịch, bá tánh tránh gần gũi, tiếp xúc với người lạ để phòng ngừa bệnh tật khiến các nhà hàng, quán rượu, cine… thua lỗ vì vắng khách; nhiều tiểu thương phải dẹp tiệm. Những công ty lớn nhờ nhiều vốn, xoay xở tìm cách tiếp tục làm ăn.

Cái khó ló cái khôn! Thế là nhiều cách buôn bán mới xuất hiện. Người ta sử dụng các dịch vụ giao hàng tận nhà, đưa sản phẩm sẵn ra cửa, người mua chỉ rinh về mà không cần phải gặp người bán. Nhưng cách bán hàng phát triển mạnh mẽ nhất là kiểu bán hàng bằng máy, vending machine.

Làm chủ một máy bán hàng không phải là điều khó khăn, ví dụ chiếc máy bán kẹo bánh chẳng hạn. Chỉ việc tìm địa điểm nơi có đông người lui tới như tiệm sửa xe, thỏa thuận với chủ tiệm rồi mua một cái máy, rinh về đặt. Mua sỉ cả tá kẹo bánh, bỏ vào máy… và cứ thế mà thu tiền, tiền cắc, tiền lẻ! Tương tự là các máy bán nước ngọt, bán bánh mì sandwich…

Giá mua cái máy tương đối rẻ, cỡ 1,600 – 2,000 Mỹ kim nên việc “vào nghề” và bỏ vốn liếng không mấy trở ngại. Mùa dịch khiến nhiều công nhân mất việc làm, họ xoay ra tìm cách buôn bán để sống còn, và kiếm tiền qua máy bán hàng có thể đem lại lợi nhuận kha khá, một cách kiếm tiền thêm hay “side hustle”.

Khoảng 1/3 số máy bán hàng trên thế giới (15 triệu chiếc đủ loại) đặt trên lãnh thổ Huê Kỳ. Trong số 5 triệu máy tại Huê Kỳ, chỉ khoảng 2 triệu máy đang hoạt động và mang đến cỡ 7.4 tỷ Mỹ kim hàng năm cho chủ nhân. Tính sơ sơ, mỗi cư dân Huê Kỳ tiêu xài khoảng 35 Mỹ kim/năm để mua bán qua máy bán hàng.

Ðây là một thị trường khá đặc biệt, chủ nhân các chiếc máy bán hàng là những người buôn bán nhỏ và độc lập; không có “chủ nhân” nào chiếm lãnh trên 5% thị trường. Sở dĩ thị trường máy bán hàng thu hút giới tiểu thương vì các công ty lớn “chê” cách buôn bán này: Pepsi và Coca-Cola có cả chục ngàn chiếc máy bán nước ngọt nhưng việc quản trị, điều hành những chiếc máy ấy không mang lại đủ lợi nhuận để họ tiếp tục buôn bán nên công ty lớn bỏ lơ, để mặc các tiểu thương hoạt động theo tính cách địa phương với mức chi phí thấp.

Theo tường trình của 2020 IBISWorld, 2 triệu chiếc máy bán hàng hoạt động tại Huê Kỳ do 17,600 tiểu thương làm chủ; phần lớn là chỉ một hoặc hai người chung vốn và chỉ có một vài nhân viên.

​Máy bán hàng thì muôn hình vạn trạng, bán từ cái kẹo cao su (chewing gum) 50 xu đến cả vật trang sức như nhẫn cưới; do đó giá cả khác nhau khá xa. Dưới đây là một vài thí dụ:

– Cua tươi (cỡ $4/con)

– Trứng cá Beluga ($500/oz)

– Nhẫn cưới ($800)

– Giun mồi câu cá ($3.5/tá)

-Thuốc ngừa thai “Sáng Hôm Sau” – “The Morning After” ($25)

– Thuốc rửa tay / mặt nạ chống Covid-19 ($4.25 – $14.50)

Khác nhau cả một “đất trời” như thế nhưng nhìn chung, phần lớn các máy bán hàng (72.4%) là các máy bán thức ăn vặt và nước uống ướp lạnh hay “full line machine” theo định nghĩa của ngành kỹ nghệ ấy.

Những yếu tố nào thu hút người ta đầu tư vào kỹ nghệ bán hàng qua máy? Nhiều thứ lắm bạn ạ: Ðầu tiên là ít vốn, chủ nhân có thể mua một cái máy cũ với 2 ngàn Mỹ kim (máy mới keng có bảng giá từ 3-8 ngàn). Tiền kiếm được có thể tái đầu tư và phát triển (mua cái máy thứ nhì, thứ ba…). Bỏ hàng hóa vào máy và thu tiền là các công việc không cần giờ giấc nhất định, có thể làm sau giờ công sở đóng cửa. Máy móc tự động bán hàng và thu tiền nên không cần nhân công…

Theo nguyên tắc “location, location” như ngành địa ốc / buôn bán nhà cửa, nơi đặt máy bán hàng cũng tùy thuộc rất lớn vào địa điểm; chỗ tốt thì lời to và nơi dở thì lỗ nặng! Tìm kiếm một địa điểm tốt để đặt máy là cả một công trình đòi hỏi sự tính toán và may mắn. Việc dễ hiểu là các địa điểm “tốt” (đông người qua lại) thường đã sẵn khá nhiều máy bán hàng, người mới khó lòng chen chân. Thu nhập từ máy bán hàng hầu như hoàn toàn tùy thuộc vào địa điểm đặt máy. Số thu từ các máy bán hàng đặt tại trường học đã sút giảm đáng kể trong khi các cỗ máy tại bệnh viện vẫn làm ăn khấm khá.

​Người “mới” thường phải thăm dò trên dưới cả trăm “chủ nhà” trước khi chọn được địa điểm “khá” để đặt máy bán hàng. Tiền huê hồng cho chủ nhà thường là 10%-25% của tổng số thu. “Lấy” địa điểm đặt máy khác là cạnh tranh một cách hữu hiệu với chủ máy thể hiện qua việc bán các món hàng hấp dẫn hơn. Ðôi khi cạnh tranh quá ráo riết nên việc buôn bán trở thành “được ăn cả, ngã về không”, nôm na là không có chuyện “sống chung hòa bình” giữa các tiểu thương.

Ngoài tiền mua máy, huê hồng cho chủ nhà, tiểu thương bỏ ra khoảng 50% số thu để mua sản phẩm; hầu hết được mua sỉ từ các công ty lớn như Sam’s Club và Costco rồi đem bán lẻ từ máy bán hàng. Tiền lời khoảng 43-86% tùy theo loại sản phẩm. Lãi cao nhất là những chai nước lọc 16oz, mua vào khoảng 14 xu và bán ra được 1 Mỹ kim (lãi 86 xu); loại nước uống như Monster Energy mua vào $1.42 và bán ra khoảng $2.50 (lãi $1.08).

Những phí tổn khác từ việc buôn bán qua máy bán hàng bao gồm: bảo hiểm, huê hồng cho hàng tín dụng (khi xài thẻ tín dụng), thuế, tiền bảo trì / sửa chữa máy… Sau khi tổng kết chi / thu, cứ $5,000 thu vào hàng tháng, chủ máy lời khoảng $2,000.

Việc đầu tư vào máy bán hàng xem ra dễ dàng hơn rất nhiều so với thời trước, chủ máy thường phải thăm viếng địa điểm đặt máy, “chăm sóc” máy hàng ngày. Ngày nay qua kỹ thuật, chủ máy chỉ cần dùng máy điện toán để thăm chừng, máy nào cần thêm hàng, máy nào cần sửa, số tiền thu vào là bao nhiêu… nên việc đi lại dòm chừng “cơ sở” làm ăn dễ dàng hơn, tiện lợi hơn.

Việc buôn bán qua máy bán hàng có vẻ tiện lợi về nhiều mặt lại kiếm tiền tương đối dễ dàng nên thu hút khá nhiều người muốn thử. Nắm được nhu cầu ấy, một vài tiểu thương đã thành lập trang nhà, mở trương mục trên YouTube để “chỉ dẫn” cách buôn bán này. Thế là bá tánh đến thăm rần rần, tiền kiếm được từ YouTube cao hơn cả số thu từ máy bán hàng! Ðó là trường hợp của ông bà Barry & Lori Strickland, mở trang nhà The Vending Mentors dạy buôn bán (lệ phí $297) và cả dịch vụ “cố vấn” ($97/tháng) cho những người mới vào nghề.

Khi đại dịch xảy ra, xã hội, đời sống và công việc đảo lộn: Người làm ăn kiếm bạc tỷ trong khi kẻ khác phải xếp hàng lãnh thực phẩm. Một số người mất việc làm xoay qua buôn bán, và buôn bán qua máy bán hàng được xem là dễ chen chân nhất. Nhìn chung, như ông bà mình dạy phi thương bất phú, câu nói ấy xem ra vẫn đúng, dù việc buôn bán vẫn tùy thuộc vào thời cơ, phải không bạn?

TLL