Cách Paris 65 km theo đường chim bay về hướng tây-bắc, Giverny, một làng nhỏ chỉ vỏn vẹn chưa đầy 500 người thuộc vùng Normandie (*), đã có vinh dự đón phu nhân Tổng thống Hoa kỳ Hillary Clinton năm 1996 và Nhật hoàng Akihito chín năm sau đó. Không phải ngẫu nhiên mà bà Clinton và ông Akihito lại giành thì giờ của chuyến công du nước Pháp để tìm về ngôi làng nhỏ bé này: họ đến để thăm căn nhà có khoảng vườn mênh mông trồng đầy hoa với hồ súng nổi tiếng của Monet. Claude Monet (1840-1926), hoạ sĩ phái Impressionnisme/Ấn Tượng Pháp (**), lại có mối thâm tình với hai đất nước ở xa lắc xa lơ, tận trời Mỹ đất Á. Thật vậy, nếu bộ sưu tầm hơn 200 bức tranh mộc bản của nhiều danh hoạ Nhật treo khắp các bức tường của căn nhà ở Giverny nói lên sự ngưỡng mộ của Monet đối với loại hình nghệ thuật này, đã ít nhiều ảnh hưởng lên ý tưởng và nét cọ của ông (***), thì chính những bức tranh và đường hướng nghệ thuật của Monet đã mở đường cho nhiều thế hệ hoạ sĩ Mỹ đến định cư và sáng tác tại Giverny (****). Qua họ, tranh Monet gây sự chú ý tại Hoa Kỳ và được các viện bảo tàng ở Washington, New York, Boston, Chicago, Miami… mua lại và triển lãm thường trực.
Khu vườn Clos Normand trước nhà-Giverny 04.2022
Ðược đưa vào danh sách các công trình lịch sử của Pháp, với diện tích khoảng hơn 2 mẫu (hơn 20,000m2), đón tiếp trên dưới 600,000 người đến viếng thăm mỗi năm, căn nhà-vườn của Monet có thể chia thành ba phần: nhà ở cùng xưởng vẽ, khu vườn đất và khu vườn nước.
Với mái đá đen, tường quét vôi hồng viền trắng, các cánh cửa sổ sơn xanh lá cây, căn nhà hai tầng, dài 43m, rộng chỉ 5m trông vừa lạ mắt vừa thân thuộc. Ở tầng trệt, ngay lối vào, là phòng khách treo đầy tranh của Monet và các hoạ sĩ phái Ấn Tượng, cùng một số ảnh chụp của ông, với gia đình. Bước lên cầu thang gỗ nhỏ hẹp, du khách lần lượt đi qua một loạt những gian phòng nhỏ dành cho 10 thành viên của gia đình hoạ sĩ, phòng nào cũng trổ cửa sổ rộng nhìn xuống vườn hoa và được bày biện trang nhã với nhiều tranh, ảnh và mộc bản Nhật treo khắp các mảng tường. Có người sẽ tần ngần nhận ra vài công-tắc điện tròn bằng sứ có núm xoay và ổ cắm điện cũng bằng sứ trắng, còn thấy được ở Sài Gòn mãi đến cuối thế kỷ trước. Trở lại tầng trệt, người viếng thăm sẽ đi qua phòng ăn rộng, với tường, đà gỗ, tủ và bàn ghế sơn màu vàng hoàng yến tươi sáng. Cuối cùng là gian bếp với gạch men ốp tường hai màu trắng-xanh dương, cùng một dãy xoong, nồi, chảo và vật dụng bếp núc bằng đồng sáng loáng, làm nổi bật khung lò sưởi lớn và tủ-bếp-lò đặc biệt của thế kỷ XIX.
Mặt tiền căn nhà của Monet-Giverny 05.2025
Qua thềm, xuống mấy bậc tam cấp cũng sơn màu xanh tươi như các cánh cửa sổ gỗ của căn nhà, du khách bắt đầu bước vào ngôi vườn khoảng 8,000 thước vuông có tên Clos Normand đầy hoa thơm cỏ lạ. Mùa nào hoa ấy. Hồng tím thẫm đua sắc cùng mẫu đơn phớt hồng hay hải đường vàng rực. Uất kim hương, diên vỹ, pensée, phong lữ, dã quỳ, thược dược, sen cạn… chen chân theo từng luống dài. Những dây hồng leo quanh trụ đỡ cong che mát và tẩm hương các lối đi trong vườn. Dù “muôn hồng nghìn tía” bắt mắt, rực rỡ, nhưng hoa cỏ vẫn được trồng tỉa theo một bố cục hài hoà, thanh lịch như những bức tranh của chủ nhân khu vườn.
Tử đằng, tre và xuồng gỗ-Giverny 05.2025
Rời khu vườn đất để qua khu vườn nước, du khách mới thực sự có cảm tưởng mình đang bước vào trong tranh. Những lối đi quanh co viền theo các mương nước rợp bóng tre, có chiếc xuồng gỗ neo gần bến lau bờ sậy, khơi gợi trong lòng ai đó vài hình ảnh, kỷ niệm hay cả một vùng ký ức của quê nhà yêu dấu. Mặt hồ rộng, tâm điểm của khu vườn nước hơn một mẫu tây, lóng lánh phản chiếu màu trời, màu mây, màu cây, màu liễu, màu của nhiều bụi hoa rực rỡ nở quanh hồ. Nước đổ vào hồ theo nhịp của dòng suối Ru, nơi bầy cá chép koi, ếch nhái, vịt trời, diệc xám… thong thả, nhởn nhơ quanh du khách. Mùa hoa súng nở, nhìn về phía cây cầu gỗ cong kiểu Nhật Bản bắc ngang hồ, màu sơn xanh phủ đầy những chùm tử đằng tím, trắng, du khách thấy ngay trước mắt mình một bức tranh sống động, với những góc độ, sắc màu, ánh sáng, phản quang… đã được Monet ghi lại trên rất nhiều hoạ phẩm của loạt tranh “Les nymphéas/Hoa súng” (*****).
Một góc phòng khách-Giverny 05.2025
Trước khi rời khu nhà-vườn, người viếng thăm sẽ đi ngang xưởng vẽ của hoạ sĩ, nay trở thành nơi bày bán vật phẩm lưu niệm, sách báo… liên quan đến trào lưu nghệ thuật Ấn Tượng, đến cuộc đời và các hoạ phẩm của Monet. Nhưng, Giverny không phải chỉ có thế! Ngôi làng nhỏ còn quyến rũ du khách bằng những con dốc gập ghềnh đá lót, với hàng quán và nơi làm việc cũng như bày bán tranh của các hoạ sĩ.
Mê tranh, du khách có thể ghé thăm viện bảo tàng của phái Ấn Tượng. Mến Monet, du khách sẽ đến viếng mộ của ông cùng gia đình đặt bên hông ngôi nhà thờ Sainte Radegonde đặt trên đồi cao. Không xa mộ gia đình Monet, có đài tưởng niệm bằng đá trắng ôm lấy một chiếc cánh quạt máy bay. Bảy phi công người Anh, tuổi từ 20 đến 31, đã hy sinh tại đây trong một phi vụ đêm 07.06.1944. Chiếc máy bay ném bom Lancaster LL864 của họ trúng đạn Đức, rơi xuống và cháy rực trên cánh đồng làng. Ngôi mộ chung của 7 phi công đặt trong nghĩa trang Giverny, phía sau ngôi nhà thờ nhỏ, với những lá cờ Anh và vòng hoa poppy bằng vải chung quanh. Hoa poppy/coquelicot/anh túc đỏ, biểu tượng cho sự tiếc thương các chiến sĩ trận vong của Khối Thịnh vượng chung Anh (Commonwealth) nở đầy quanh các cánh đồng làng Giverny vào mùa hè và đã trở nên bất tử trong loạt tranh nổi tiếng “Đồng hoa anh túc đỏ ở Giverny” của Monet.
Ổ điện bằng sứ và tranh mộc bản Nhật-Giverny 05.2025
Những bức bích hoạ “Hoa súng” trong viện bảo tàng Orangerie, một phần đời của Monet cùng vài cảnh quay tại căn nhà-vườn làng Giverny đã được giới thiệu tại Đại hội Điện ảnh Cannes và đưa lên màn ảnh lớn vào tháng 05.2025 trong bộ phim “La venue de l’avenir/Đường đến tương lai”, một bộ phim Tây Âu với nhiều ý tưởng đậm nét Đông Á.
Dù qua đời đã gần trăm năm, con người và tác phẩm của Claude Monet vẫn luôn gây ấn tượng và sẽ là nguồn cảm hứng bất tận cho các thế hệ kế tiếp.
Một phòng của gia đình ở lầu 1-Giverny 04.2022
Bài và hình CN – Thiais 07.2025
Chú thích
(*) Normandie: vùng biển phía tây-bắc nước Pháp, nơi diễn ra cuộc đổ bộ vĩ đại, khốc liệt và đẫm máu ngày 05.06.1944 của quân đội đồng minh để giải phóng nước Pháp và Âu châu khỏi ách phát-xít Đức trong Đệ nhị Thế chiến (khoảng nửa triệu người tham gia và hơn 5,000 binh sĩ của cả đôi bên thiệt mạng). Hai trong số rất nhiều bộ phim phục dựng lại sự kiện lịch sử bi hùng này: “The longest day/Ngày dài nhất (1962)” và “Saving private Ryan/Giải cứu binh nhì Ryan (1998)”.
(**) Phái Ấn Tượng xuất hiện tại Pháp trong thập niên 60 của thế kỷ XIX, chủ trương nắm bắt ảnh hưởng thoáng chốc của ánh sáng lên màu sắc và hình dạng để biểu hiện xuống tranh vẽ. Vì vậy, Manet, Monet, Degas, Renoir, Cézanne, Pissarro… có nhiều tranh phong cảnh được sáng tác ngoài trời, với giá vẽ đặt giữa thiên nhiên, khác với loại tranh của trường phái Hàn Lâm (art Académique) trước đó hoặc phái Lập Thể (Cubisme), Trừu Tượng (art Abstrait)… sau đó, thường ra đời trong xưởng vẽ.
(***) Bức tranh “Nàng Nhật Bản” do Monet vẽ năm 1876, với Camille (vợ ông) mặc kimono đỏ đang xoay người xoè quạt, trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Boston. Người Nhật đặc biệt yêu chuộng loạt tranh “Hoa súng” đầy thiền tính do Monet sáng tác trong suốt ba thập niên cuối đời. Năm 2015, cuộc triển lãm bộ sưu tập Marmottan Monet tại Tokyo Metropolitan Art Museum đã thu hút 763,000 người đến xem, tính trung bình 10,300 người mỗi ngày. Nhiều hoạ sĩ Nhật đương đại tự nhận chịu ảnh hưởng của Monet.
(****) Có thể kể: Mary Fairchild, Richard Miller, Karl James Anderson, Frederick Carl Frieseke, Willard Metcalf, Theodore Robinson, Theodore Wendel, Louis Ritter, John Leslie Breck… Trong suốt thời gian sống tại Giverny, Monet đã mở cửa đón tiếp hơn 200 hoạ sĩ và điêu khắc gia Mỹ đến viếng thăm và trú ngụ.
(*****) Một phần của bộ tranh này, gồm 19 bức tranh khổ lớn (chiều cao 1.97m, chiều dài tuỳ từng bức tranh) với tổng diện tích 200 thước vuông được Monet tặng cho nước Pháp ngay sau ngày ký Hiệp định Đình chiến 11.11.1918. Các bức tranh này được gộp thành 8 mảng, tạo thế liên hoàn khi treo trong các phòng hình bầu dục của viện bảo tàng Orangerie ở Paris từ năm 1927.
Tài liệu tham khảo
https://en.wikipedia.org/wiki/Giverny
https://fr.wikipedia.org/wiki/Claude_Monet
https://www.lesplusbeauxjardinsdefrance.com/les-jardins-de-giverny-fondation-monet/
https://www.musee-orangerie.fr/fr/collection/les-nympheas-de-claude-monet
