“Hãy cho tôi một điểm tựa, tôi sẽ nhấc bổng trái đất lên” là câu nói nổi tiếng của Archimedes (287-212 trước Công Nguyên). Ổng là một nhà toán học, nhà vật lý, nhà phát minh huyền thoại người Hy Lạp. Hình của Archimedes được in ở mặt trước của Huy chương Fields, giải thưởng danh giá được coi là “Nobel Toán học” (vì giải Nobel không bao gồm lĩnh vực toán học), được Hiệp hội Toán học quốc tế (IMU: International Mathematical Union) trao 4 năm một lần cho những nhà nghiên cứu nổi bật.
Ơ-rê-ca (Eureka, nghĩa tiếng Việt là “tìm ra rồi”) là một giai thoại nổi tiếng về cách ra đời của “lực đẩy Archimedes” và của mục.. này.
Lịch sử chứng khoán khởi nguồn từ những món nợ nông nghiệp ở Pháp vào thế kỷ 12, nơi các “courratiers de change” (những nhà môi giới sơ khai) đã thay mặt ngân hàng tìm cách điều giải và trao đổi các khoản vay. Họ là những người đặt viên gạch đầu tiên cho một thị trường niềm tin.
Đến thế kỷ 13, tại Venice, các thương nhân bắt đầu buôn bán công trái nhà nước. Cùng thời ấy ở Antwerp, Bỉ, ngôi nhà của gia đình Van der Beurze trở thành nơi tụ hội thương nhân, tạo ra một “sàn giao dịch” trước khi cái tên này tồn tại.
Vào thế kỷ 17, khi những chuyến hải hành đến Đông Ấn mở ra một kỷ nguyên thương mại mới, nhưng cũng đầy rủi ro từ bão tố và cướp biển. Để giảm thiểu thiệt hại khi một con tàu không trở về, các chủ tàu đã nghĩ ra một giải pháp: thành lập các công ty trách nhiệm hữu hạn (TNHH). Thay vì một người chịu hết, nhiều nhà đầu tư sẽ cùng góp vốn, chia nhau lợi nhuận nếu chuyến đi thành công, và chỉ mất số tiền đã góp nếu thất bại.
Năm 1600, Công ty Đông Ấn của Anh (được chính phủ “bảo kê”) chính thức hoạt động với mô hình TNHH (đặt nền móng cho kiểu công ty cổ phần hiện đại). Sau đó, nhiều công ty TNHH Đông Ấn khác được thành lập.
Năm 1602, Công ty Đông Ấn Hòa Lan trở thành công ty đầu tiên niêm yết công khai khi phát hành cổ phiếu qua Sở Giao dịch Chứng khoán Amsterdam – nhờ cái bắt tay này, chúng ta có sàn giao dịch chứng khoán đầu tiên trên thế giới, vẫn còn hoạt động đến ngày hôm nay.
Bên kia eo biển, tại London, các thương vụ lại diễn ra trong các quán nhỏ, với không khí đậm đặc mùi cà phê và thuốc lá cho đến khi một đám cháy quét qua Change Alley năm 1748. Một nhóm giao dịch viên giàu có hiến một tòa nhà làm sở giao dịch năm 1773. Sở Giao dịch Chứng khoán London được thành lập năm 1801.
Tại Mỹ, Sở Giao dịch Chứng khoán New York (NYSE) được thành lập năm 1792. Dầu không phải là sàn giao dịch chứng khoán đầu tiên ở Mỹ, NYSE vẫn là sàn giao dịch chứng khoán mạnh nhất xứ cờ hoa hơn 200 năm qua.
Mỹ đi sau nhưng lại làm mới ngành chứng khoán trước cả thế giới, NASDAQ (National Association of Securities Dealers Automated Quotations) ra đời năm 1971, mang theo tấm bảng điện tử niêm yết giá theo thời gian thực, biến những cuộc đấu giá ồn ào thành các dòng lệnh điện tử lặng lẽ. Hệ thống đặt lệnh quy mô nhỏ (SOES) của NASDAQ cũng trao cơ hội cho nhà đầu tư nhỏ – vốn thường bị bỏ rơi – được đặt lệnh công bằng. Các chức năng tự động của thị trường chứng khoán hiện nay phần lớn đều bắt nguồn từ phát minh của NASDAQ.
Giữa thời đại những người ruột thịt còn không tin nhau, chứng khoán lại khiến nhân loài tin những con số nhảy múa trên bảng điện tử. Nhờ niềm tin đó, nhân loài đã chứng kiến hàng tỷ cơn sốt, bong bóng, sụp đổ và cả những tỷ phú mọc lên sau một tin đồn!
Antwerp, Bỉ
