DÒNG SÔNG ĐỊNH MỆNH, truyện dài của Doãn Quốc Sỹ là tác phẩm nổi tiếng. Nhiều người đã đọc và ghi lại cảm xúc của mình. Nguyễn đọc nó cùng với U Hoài và Chiếc Chiếu Hoa Cạp Điều từ những ngày đầu vào Sài Gòn, và còn giữ mãi hình ảnh Thiệu và Yến tắm chung trên dòng sông Đuống, Bắc Ninh, rồi chia cách vì chiến tranh để gặp lại ở Sài Gòn lúc đời đã dở dang. Cuối cùng thì Dòng Sông Định Mệnh xuôi ra biển, “sông đã mở rộng đôi cánh tay nhỏ bé để ôm lấy Mẹ là biển cả, có còn khúc quanh nào đâu?”. Tuy vậy Thiệu vẫn mơ “Kiếp sau em làm vợ anh, tình chúng ta chân thành, nhất định kiếp sau em là vợ anh!” Sau đây, mời độc giả theo dõi bài viết của Trần Huiền Ân ghi lại cảm xúc khi đọc Dòng Sông Định Mệnh. NGUYỄN & BẠN HỮU
Trần Huiền Ân
Tôi đọc Dòng Sông Ðịnh Mệnh khi tác phẩm này đăng từng kỳ trên tạp chí Sáng Tạo. Hồi ấy tôi mới ngoài hai mươi, làm giáo viên bậc tiểu học tại một ngôi trường quê, cách thị xã Tuy Hoà 15km về phía bắc. Trường xây trên một ngọn đồi thấp, kề bên quốc lộ 1A và đường sắt, nhìn xuống cánh đồng Ðá Ràng, giữa đồng là ga Hòa Ða.
Trường có 5 giáo viên, Hiệu trưởng cũng dạy lớp, chúng tôi sống với nhau rất thân thiết. Học trò thì ngoan hiền, chăm chỉ. Lương bổng tương đối thoải mái trong chi dụng. Cuộc sống khi vào đời, vào nghề thật là hạnh phúc. Năm người chúng tôi không ai biết nhậu, không ai biết một môn bài bạc nào, cờ tướng thì vào hạng vịt cả, cho nên có phần nghiêng về chuyện sách báo. Tôi và anh Phan Anh – Hiệu trưởng, hơn tôi một tuổi – thường vào Tuy Hoà đem về các loại tạp chí Bách Khoa, Phổ Thông, Sáng Tạo… Không nhớ rõ đã có Hiện Ðại chưa, chưa có Thời Nay và Văn …
Tôi đọc một cách thích thú mỗi kỳ tạp chí một chương Dòng Sông Ðịnh Mệnh và mong chờ kỳ tiếp. Ở tuổi đó, tôi rất yêu mến những gì nhẹ nhàng, lãng mạn, của văn chương Doãn Quốc Sỹ, cả những tiểu đề, nghe sao dễ thương đến thế! Con sông dài đi tìm ánh trăng mười sáu – Thuyền ơi thuyền, trôi về nơi đâu – Khúc quành cũ con sông xưa – Ðêm trăng thuyền về bến cũ … Thật tuyệt vời…
Tác phẩm chưa xuất bản thành sách, khi đăng hết trên Sáng Tạo, tôi gỡ ra đóng thành tập. Một đồng nghiệp cùng quê với Phan Anh từ Bình Ðịnh vào chơi, hỏi tôi: Nghe Phan Anh nói bạn nhiều sách hay, cho mượn đọc với. Tôi đưa ngay tập Dòng Sông Ðịnh Mệnh. Ðọc xong, anh ta nói: Sách thật hay, lồng trong câu chuyện tình yêu là một giai đoạn lịch sử và hình ảnh quê hương. Nhưng câu bạn viết cũng đúng.
Ðó là ở cuối chương VIII, dưới câu: Con sông dài như chẳng bao giờ gặp biển, tôi viết: “Xin đừng đọc nữa. Xin dừng lại đây để có một ấn tượng đẹp nguyên vẹn”. Thật tình tôi muốn Thiệu vẫn luôn luôn là người cô đơn đi tìm nhánh sông, vì Yến chính là Tình Yêu.
(Rất tiếc tập sách này tôi đem về đặt trong tủ sách gia đình ở quê, đã bị “thiêu huỷ vì chiến cuộc”!)
Nhà văn Doãn Quốc Sỹ
Nhiều năm sau, tôi tiếp tục đọc Doãn Quốc Sỹ và tìm hiểu thêm về Con Người nhà văn. Bạn tôi, Vũ Dzũng, Bắc di cư, đồng tác giả bài thơ Chuyến Ði Dài nói là học trò ông thời trung học.
Tối 1/2/2023 vừa rồi, Nguyễn Ðình Hiếu và Doãn Cẩm Liên trên đường từ Quảng Ngãi vào Sài Gòn ghé Tuy Hoà tặng tôi quyển Dòng Sông Ðịnh Mệnh in năm 2020, có chữ ký tác giả. Tôi nhớ vài năm trước đây đọc thấy nhà văn đã gần tuổi 100, hỏi Hiếu: Cụ Doãn nay đã 100 chứ? Chữ ký vẫn giống chữ ký trong một bài trên Bách Khoa số Xuân. Lật sách thấy ghi ngày sinh 17/2/1923 (mồng hai Tết Quý Hợi) vậy cụ đã 101 rồi.
Rất tiếc, Hiếu và Liên chỉ ghé vội vàng mấy phút, khi tôi đang muốn nói nhiều điều, cũng để xác nhận những gì đã nghe. Dầu sao, tôi cũng rất vui được gặp lại tác phẩm yêu thích đã đọc thời trai trẻ tràn đầy vui tươi thơ mộng. Quý nhất là có chữ ký tác giả.
Và tôi vẫn giữ nguyên cảm nghĩ ngày xưa… Hai nhánh sông vẫn phân ly, Thiệu vẫn cô đơn trên con thuyền cô đơn, trôi về nơi đâu, nơi đâu… để … không ra tới biển…
THA – 3-2-2023
*Nguồn: Trang Văn Học Nghệ Thuật Phạm Cao Hoàng
