Hàng năm, cứ đến đầu tháng Mười Hai, các cột đèn trên đại lộ Bolsa, thành phố Westminster (Nam Cali) lại phấp phới bay những lá phướn lớn hình chữ nhật nền đỏ thắm vẽ ngọn nến trắng đang cháy, phía dưới chân nến là nền xanh lá cây và đỏ, cùng dòng chữ “Season’s Greetings” như lời chào mùa Giáng sinh. Không riêng gì những lá phướn, trên các tấm thiệp mừng Giáng sinh người ta cũng in hình loài cây có những chiếc lá đỏ thắm ấy. Trong những ngày này, nếu quý vị bước vào các chuỗi tiệm Mỹ như Walmart, 0.99 cents, Costco, Home Depot… thì gian hàng bán bông của họ tràn ngập một màu đỏ rực của loài cây lá đỏ ấy. Loài cây kỳ lạ này có tên tiếng Việt là bông Trạng nguyên, Nhất điểm hồng, Tinh tinh mộc, Thánh hoa đản, còn tên tiếng Anh là Poinsettia.
Quan niệm người Á Ðông xưa cho rằng màu đỏ thắm là biểu tượng cho sự may mắn, tài lộc. Truyền thuyết kể rằng có anh học trò lên kinh ứng thí, trên đường đi thấy những cây lá xanh ven đường, anh học trò cũng không chú ý lắm. Sau khi anh học trò đậu Trạng nguyên, trên đường về làng, anh bỗng nhận thấy trên ngọn cây những chiếc lá xanh ngày nào, giờ trở thành màu đỏ thắm rực rỡ, như cây cũng biết chúc mừng anh thi đậu. Anh học trò mới đặt tên cho cây lạ có lá đỏ ấy là cây bông Trạng nguyên. Trong văn hóa Việt Nam, cây Trạng nguyên tượng trưng cho sự đỗ đạt, công danh, cao quý nhưng mộc mạc, giản dị như phẩm chất của nhà Nho thời xưa. Sau này, Trạng nguyên còn được coi như biểu hiện của sự đoàn tụ, hạnh phúc, bình an, niềm tin ở tương lai.
Sử nước Nam ghi nhận đến đời vua Trần Thái Tôn về sau trong thi cử mới đặt ra Tam khôi (lấy Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa.) Người Trung Hoa xưa trong thi cử cũng có lấy Trạng nguyên, nhưng trong văn hóa Trung Hoa chưa từng dùng loài hoa nào tượng trưng cho công danh, thi cử, mà lấy biểu tượng con cá chép (Lý Ngư Hóa Long, tức cá chép vượt Vũ môn hóa rồng) để chỉ những thí sinh thi cử đỗ đạt làm quan. Loài hoa mà người Trung Hoa cho rằng sang trọng, cao quý, “hoa trung chi hoa” lại là mẫu đơn, hàng kế là thược dược, tiếp theo mới là cúc đại đóa. Ðọc Liêu Trai Chí Dị của Bồ Tùng Linh có câu chuyện về “tinh hoa” (yêu tinh, linh hồn) bao gồm những loài hoa thuộc hàng “nhất phẩm” chưa từng có cái tên Nhất phẩm hồng, Tinh tinh mộc hay Trạng nguyên. Vì vậy, có thể nói câu chuyện bông Trạng nguyên ở trên là “đặc sản” của người Việt cổ vậy. Vì vậy, loài cây lạ lá đỏ tên Nhất phẩm hồng không biết có từ thời gian nào, tại sao bông Trạng nguyên lại có tên Nhất phẩm hồng, Tinh tinh mộc thì tôi chưa tìm hiểu được.
Riêng tên Thánh hoa đản thì bắt nguồn từ văn hóa phương Tây du nhập vào Việt Nam, cụ thể là lễ Giáng sinh của người theo đạo Công giáo mừng Chúa Hài đồng Jesus ra đời. “Ðản” là ngày sinh (Ðản nhật, tức sinh nhật), Thánh hoa đản là hoa dùng trong thánh lễ sinh của Chúa. Ở Việt Nam, ngày lễ Giáng sinh trang trí chủ yếu là cây thông (trắng, vàng, xanh), hang đá, hoa trưng bày ở cung thánh và bàn thờ phần lớn dùng cúc đại đóa màu vàng tươi, trắng tuyết, huệ trắng, tượng trưng cho sự trinh bạch, thuần khiết của Ðức bà Maria và Thánh Joseph. Còn lễ Giáng sinh ở Mỹ thì Thánh hoa đản chính là cây Trạng nguyên đỏ.
Truyền thuyết kể rằng vào đêm Giáng sinh kia, một cậu bé mồ côi đứng một mình trước cửa nhà thờ. Cậu ao ước được mang quà dâng Chúa như tất cả những gia đình kia, nhưng cậu bé quá nghèo nên chẳng có gì để làm quà cả. Cậu bé nghe tiếng đàn du dương của những bản thánh ca phát ra từ bên trong thánh đường làm cậu nghĩ đến quyền năng vô biên của Ðức Jesus và những điều kỳ diệu của thánh lễ, cậu quỳ xuống bên ngoài nhà thờ và cầu nguyện. Tiếng đàn dứt, cậu bé đứng dậy định quay về, nhưng cậu vô cùng ngạc nhiên, ngay chỗ cậu quỳ lúc nãy có một loài cây rất đẹp, lá đỏ rực, giữa chùm lá là những bông hoa vàng li ti. Cậu chưa từng thấy loài cây nào đẹp như cây lạ này. Cậu bé nghĩ: “Có lẽ thiên thần đã đem hoa lạ này đến để mình dâng lên Thiên Chúa.” Cậu nhẹ nhàng bưng cây lạ lá đỏ lên, chạy vào trong thánh đường và đặt cây lạ lên bàn thờ Chúa. Về sau, vào mùa Giáng sinh, loài cây lạ ấy lại đổi màu lá từ xanh thắm sang màu đỏ rực rỡ như hoa, những chiếc lá đỏ thắm xòe tròn ra, bao quanh những bông hoa nhỏ màu vàng, làm cho ai mới nhìn vào cũng tưởng lá đỏ là cánh hoa và hoa vàng là nhụy hoa. Người dân ở đó gọi là “Hoa của lễ thánh”. Sau đó, một gia đình họ Poinsettia nhận cậu bé mồ côi làm con nuôi. Lớn lên, cậu bé trở thành một thương gia thành đạt. Nhiều năm sau, cậu bé năm cũ, giờ đã là ông thương gia quay lại làng cũ, ông cho xây lại nhà thờ và một ngôi trường mới nơi đây. Người dân làng ấy cũng tặng ông một món quà đặc biệt: Loài cây lá đỏ bông vàng rất đẹp đã được đặt tên của ông – Poinsettia.
Ðược biết mỗi năm ở Mỹ có khoảng 70 triệu cây Poinsettia được bán ra trong khoảng thời gian sáu tuần mùa Giáng sinh, phục vụ 70% nhu cầu thị trường nước Mỹ và một nửa nhu cầu thị trường toàn thế giới. Cây Poinsettia bán trong các tiệm có kích thước rất đều nhau, loại nhỏ cao chừng một gang tay bán giá rẻ vài đồng cho tới loại cao khoảng ba gang tay giá trên dưới $15/chậu. Dù lớn hay nhỏ, chậu nào người trồng cũng đều cắt tỉa cho lá mọc đều xòe tròn ra xung quanh một màu đỏ rực. Loại cao ba gang tay dĩ nhiên màu lá đỏ cũng thắm, nổi bật hơn nhờ có thêm nhiều nụ bông vàng rực ở giữa chùm lá. Cây thấp nhỏ thì không có nụ bông vàng hoặc có nhưng rất ít, tôi nghĩ đây là người ta chiết những cành nhỏ rồi giâm xuống cho có rễ thôi. Ở Việt Nam, tôi đã từng nhìn thấy một vài cây Trạng nguyên được trồng trước sân nhà phát triển tự nhiên. Cây mọc rất cao, tàn lá rất lớn và rậm, nhìn thấy có lá xanh ở phần nhánh cây và chùm lá đỏ rực ở gần đọt nhánh. Ở xa nhìn tới nó giống cây phượng vĩ đang trổ bông. Tuy nhiên, phượng vĩ trổ bông đỏ vào mùa Hè, còn trạng nguyên đổi màu lá từ xanh sang đỏ trước và sau Tết. Thành thử, ở miền Nam người ta cũng mua cây trạng nguyên về chưng Tết Nguyên đán với hàm ý mua may mắn, phúc lộc đầy nhà (Khai Trương Hồng Phát.)
Giáng sinh năm nay, bầu không khí Little Sài Gòn như chùng xuống, lặng lẽ. Mặc dù mọi người vẫn trang trí đèn màu, hoa lá, bong bóng cao su (có gắn đèn sáng bên trong) hình người tuyết, ông già Noel, tuần lộc, dựng cây thông tươi ngoài sân… có lẽ chỉ để mừng Giáng sinh tại nhà và nhà ai nấy mừng mà thôi. Không thấy cái không khí rộn rịp chuẩn bị bánh trái, gà quay, vịt quay, trứng vịt lộn… để sau khi dự thánh lễ ở nhà thờ xong mời bạn bè chung vui đêm Noel như những năm trước. Khu bán quần áo, đồ trang trí Giáng sinh cũng rất nghèo nàn, đơn điệu. Tiệm Walmart lớn nhứt Little Sài Gòn bán một số áo len giá rẻ theo kiểu “nhất cử lưỡng tiện” vừa là áo ấm vừa là áo mặc vui Noel. Duy nhất chỉ có màu đỏ rực của cây Poinsettia tràn ngập các cửa tiệm làm vơi đi phần nào cái buồn tẻ của mùa Ðông hắc ám. Loài cây lá đỏ Poinsettia vẫn mang trong nó sắc màu huyền diệu, ấm cúng, tình yêu để xoa dịu những tâm hồn giá buốt.
TPT
hình minh họa: Tạ Phong Tần / trẻ
