GameStop là hệ thống cửa hàng bán lẻ các trò chơi điện tử có trụ sở chính tại Grapevine, Texas, với khoảng 5,500 cửa tiệm trên khắp thế giới. Riêng tại Hoa Kỳ, cửa tiệm GameStop có mặt ở hầu hết mọi góc phố, nhưng nếu không phải là dân chơi trò chơi điện tử thì có lẽ ít ai chú ý tới sự hiện diện của nó.
Một cửa tiệm GameStop – nguồn Bloomberg News
Tuy nhiên, trong mấy tuần lễ gần đây thì hầu như ai cũng biết đến cửa tiệm này và cái tên GameStop được nói tới trong tất cả các bản tin nóng trong ngày. Lý do là vì bỗng dưng cổ phiếu của công ty tăng lên vùn vụt, và sau đó rớt chúi nhủi, rồi lại tăng, tạo nên một hiện tượng nóng sốt về cổ phiếu chưa từng có trước nay.
Ðúng một năm trước đây, giá một cổ phiếu của GameStock chỉ ở mức $6. Bước qua đầu năm nay, lên $18 và bắt đầu tăng đều, tuần lễ cuối cùng của tháng Giêng, từ Thứ Hai ngày 25 đến Thứ Sáu ngày 29, giá cổ phiếu của GameStop đã tăng đến 500%, từ $65 một cổ phiếu chỉ trong năm ngày tăng lên thành $325; trong khoảng thời gian này, đã có lúc giá của nó lên đến mức cao kỷ lục là $483. Sau đó rớt cái đụi trong hai ngày đầu của tuần lễ kế tiếp, cuối cùng ngưng ở mức $63.77 vào cuối ngày Thứ Sáu 5 tháng Hai.
Quy luật tự nhiên của thị trường là khi có nhiều người mua hơn người bán thì giá cổ phiếu tăng, và ngược lại. Ðồng thời, giá cổ phiếu của một công ty là do thị trường và giới đầu tư ấn định dựa trên trị giá cũng như công việc kinh doanh của công ty đó. Tuy nhiên, cổ phiếu của GameStop, cũng như của một vài công ty khác như hệ thống rạp chiếu phim AMC và hãng điện thoại Blackberry, trong mấy năm qua bị giới đầu tư chuyên nghiệp đánh giá thấp thì nay đã làm đảo lộn tất cả các quy luật truyền thống và đồng thời gây thiệt hại không ít cho một số quỹ đầu tư có tiếng tăm.
Hiện tượng trên xảy ra là do những tay đầu tư cá nhân mới gia nhập cuộc chơi thị trường chứng khoán trong mấy năm gần đây đã tụ họp nhau lại trên các diễn đàn như Reddit, Discord, Facebook và Twitter. Họ khuyến khích nhau đổ tiền đầu tư vào những cổ phiếu của những công ty nói trên, khoe về số tiền lời cổ phiếu của họ.
Biểu đồ cổ phiếu GameStop – nguồn Dreamstime/TNS
Cổ phiếu của GameStop, AMC và BlackBerry đã nhận được hàng trăm ngàn lượt bàn tán trên khắp các trang mạng truyền thông xã hội kể từ đầu tháng Giêng và đã đẩy cổ phiếu của những công ty này nằm trong số những cổ phiếu được mua bán nhiều nhất trên thị trường Hoa Kỳ.
Khi cổ phiếu tăng vọt bất ngờ đã buộc các tay quản lý tài chánh thuộc một số quỹ đầu tư đánh cá giá cổ phiếu giảm phải chấp nhận thua lỗ mua lại cổ phiếu ở giá cao, góp phần làm cho giá cổ phiếu tăng cao hơn nữa. Trong lãnh vực mua bán cổ phiếu có một danh từ chuyên môn “short option” – nghĩa là các nhà đầu tư không cần phải sở hữu cổ phiếu mà vẫn có thể “mượn” tạm cổ phiếu và “bán” ở mức giá đương thời với hy vọng là giá cổ phiếu mượn đó sẽ giảm xuống trong những ngày sau đó và họ sẽ mua lại ở giá thấp hơn để trả cho số cổ phiếu đã mượn và kiếm lời. Tuy nhiên, nếu cuộc đánh cá giá giảm (bearish bets) của họ sai và giá cổ phiếu tăng vùn vụt ngoài dự đoán, như trường hợp của GameStop, thì buộc họ phải chấp nhận lỗ trước khi hết vốn và mua cổ phiếu ở giá cao hơn để trả lại cho số cổ phiếu đã mượn. Sự việc này đã xảy ra đối với một số quỹ đầu tư năm nay, và theo công ty phân tích tài chánh S3 Partners, chỉ riêng cổ phiếu của GameStop đã khiến những quỹ này thua lỗ $23.6 tỷ tính cho đến cuối ngày Thứ Tư 27 tháng Giêng. Có nhiều người đã tán gia bại sản vì chơi cổ phiếu theo kiểu “short option” này.
Ði ngược trở lại khoảng hai năm trước, có nhiều dấu hiệu cho thấy các tay đầu tư cá nhân bắt đầu chú ý tới cổ phiếu GameStop trên diễn đàn Reddit vào đầu năm 2019. Lúc đó, một số người sử dụng diễn đàn bắt đầu đăng lên những ảnh chụp màn hình (screenshots) cho thấy họ đánh cá rằng giá cổ phiếu sẽ tăng và tranh luận lý do vì sao giá cổ phiếu có thể tăng cao.
Bước qua năm 2020, các cuộc tranh luận và bàn tán tăng cường độ hơn, và mũi dùi đả phá nhắm vào những quỹ đầu tư nào đánh cá rằng cổ phiếu GameStop sẽ sụt giảm. Ðồng thời các tay đầu tư cá nhân nghe nhau đổ tiền vào mua cổ phiếu của GameStop.
Mặt tiền rạp chiếu phim AMC – nguồn AP
Cho đến đầu tháng Giêng vừa qua, GameStop đã chuyển đổi từ loại cổ phiếu bình thường như trăm nghìn cổ phiếu lèng mèng khác. Với hiện tượng một số cổ phiếu như GameStop đã tăng giảm một cách đột ngột trong thời gian vừa qua có thể xem như một cuộc cách mạng tài chánh ngắn hạn và có người khuyên rằng các nhà đầu tư nên coi đó như là giai đoạn mới trong một quá trình phát triển lâu dài của thị trường cổ phiếu – đạt đến cực điểm sau nhiều thập niên của tiến trình dân chủ hoá thị trường, mở cửa cho thị trường được trao đổi cổ phiếu tự do hơn, dễ dàng hơn và bất cứ cá nhân nào cũng có thể trở thành nhà đầu tư, cho dù vốn ít hay nhiều.
Nhiều thập niên trước, các nhà đầu tư nhỏ có thể phải trả 5% tiền huê hồng để mua hoặc bán cổ phiếu. Các tay môi giới chứng khoán thường là những nhân viên làm việc toàn thời gian trong văn phòng và một trong những công việc chính của họ là thu tiền của khách hàng. Nay, tay môi giới chứng khoán nằm gọn trong túi quần của khách hàng, đó là những ứng dụng được cài đặt trong điện thoại cho phép bất cứ ai cũng có thể mua bán cổ phiếu bất cứ ở đâu và bất cứ lúc nào người ta muốn mà không phải trả một đồng tiền huê hồng. Một cuộc giao dịch có thể xảy ra trong phòng khách, trong phòng ngủ hoặc ngay trên đường phố vào lúc 5 giờ sáng hay giữa trưa, và cũng có thể là 5, 10 Mỹ kim hoặc vài ngàn, vài chục ngàn cho một cuộc mua bán.
Các nhà đầu tư cá nhân và tài tử còn được những lợi thế so với các tay chuyên nghiệp ở chỗ họ có thể đầu tư đường dài và không cần chú ý tới ngắn hạn, là vì họ không thể bị sa thải vì đầu tư kém hiệu quả và không cần có khách hàng đưa tiền cho họ hoặc lấy đi vào lúc quỹ đang cần tiền nhất.
Các tay đầu tư cá nhân trên thị trường cổ phiếu – nguồn AP/ZUMA Press/Bloomberg News
Và nay các nhà đầu tư nhỏ cá nhân đó còn khẳng định thêm một lợi thế khác nữa. Qua các diễn đàn như WallStreetBets trên cộng đồng mạng Reddit, họ có thể liên lạc với nhau ngay tức thì, kết hợp lại thành hàng nghìn – có thể hàng triệu – và mua hoặc bán cùng một cổ phiếu, tích lũy những cuộc giao dịch nho nhỏ thành một nguồn vốn khổng lồ khiến cho một cổ phiếu có thể lên hay xuống thật nhanh mà trước đây chỉ những quỹ đầu tư lớn mới gây được ảnh hưởng như thế.
Ðối với các nhà quan sát thị trường, nhiều khi cổ phiếu của những công ty mà các nhà đầu tư cá nhân ưa chuộng không hẳn lúc nào cũng có ý nghĩa. Họ không dựa vào nguyên lý cơ bản của thị trường, đẩy cổ phiếu của một công ty lên cao ngất ngưởng trong khi công việc kinh doanh của công ty đó không mấy sáng sủa. Như trường hợp của GameStop là một ví dụ, trong khi doanh thu của công ty tụt dốc vèo vèo và dự định sẽ đóng cửa một số cửa tiệm.
Những loại cổ phiếu như của GameStop hay AMC mặc dù đã gây thành một hiện tượng kỳ lạ nhưng thực chất được xem là cổ phiếu bong bóng.
Tốt hơn hết là ráng thắt chặt hầu bao và chờ đợi. Không nên thảy tiền vào một canh bạc đầy rủi nhiều hơn may, và đôi khi bạn chỉ là một con cờ trong tay những tên “bán Trời không mời Thiên Lôi”.
VH
