Những di dân Việt Nam vào Hoa Kỳ trước năm 1995 hầu hết đều là người tị nạn chạy trốn bạo lực và đàn áp sau khi Chiến tranh Việt Nam kết thúc. Hoa Kỳ và Việt Nam đã ký một thỏa thuận vào năm 2008 không trục xuất những người di dân này.
Hiệp định năm 2008 nêu rõ: “Công dân Việt Nam không phải là thành phần bị bắt buộc trở về Việt Nam nếu đến Hoa Kỳ trước ngày 12/7/1995”. Vì vậy, chính phủ Việt Nam đã không cấp giấy thông hành để cho phép những người di dân như vậy bị trục xuất về Việt Nam.
Nhưng vào năm 2017, dưới sự chỉ đạo của chính quyền Tổng thống trước, Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan (ICE) đã bắt đầu giam giữ một số người di dân trước năm 1995 trong khoảng thời gian dài. Chính phủ Hoa Kỳ đã bắt đầu gây áp lực, buộc chính phủ Việt Nam cấp giấy thông hành để những người di dân trước năm 1995 có thể quay trở về Việt Nam.
Dưới thời chính quyền của tổng thống trước, Hoa Kỳ và Việt Nam đã ký một bản Quy ước. Điều này đã tạo ra một quá trình trục xuất những người di dân vào Hoa Kỳ trước năm 1995.
Các thành viên cộng đồng người Việt ở Hoa Kỳ đã cố gắng thuyết phục chính phủ Hoa Kỳ thực hiện lời hứa năm 2008 là không trục xuất những người di dân trước năm 1995. Các thành viên cộng đồng yêu cầu Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan (ICE) ngừng chia cắt gia đình.
Những người di dân Việt Nam trước năm 1995 đang bị ICE giam giữ đã đệ đơn kiện ICE. Vụ kiện đó mang tên “Trịnh kiện Homan” (vụ kiện do ông Trinh đại diện cho các chi nhánh của Tổ chức Phát triển Công lý cho người Mỹ gốc Á và công ty luật Reed Smith LLP).
Kết quả của vụ kiện là ICE đã bắt đầu giam giữ những người di dân trước năm 1995 trong thời gian ngắn hơn. ICE cũng đã bắt đầu cung cấp các thông tin về hoạt động giam giữ và trục xuất của ICE.
Theo bản Quy ước mới năm 2020 giữa Mỹ và Việt Nam, ICE hiện có tiến trình yêu cầu phía Việt Nam cấp giấy thông hành cho những người di dân trước năm 1995 để bị trục xuất. Nhưng không phải lúc nào Việt Nam cũng cấp giấy thông hành khi ICE yêu cầu.
Chính sách của ICE hiện nay là những người di dân trước năm 1995 nhìn chung khó có thể bị trục xuất vì giấy thông hành không phải lúc nào cũng được phía bên Việt Nam cấp. Vì vậy, ICE đồng ý cho những người di dân trước năm 1995 đang bị giam giữ sẽ được trả tự do trong vòng 90 ngày, nếu bên Việt Nam không cấp giấy thông hành.
Nhờ vụ kiện của ông Trịnh, ICE mới đưa ra thông tin về số người bị trục xuất về Việt Nam. Từ tháng 9 năm 2021 đến tháng 9 năm 2023, tổng cộng chỉ có 10 người di dân trước năm 1995 bị trục xuất về Việt Nam.
Các thành viên cộng đồng người Việt và ông Trịnh đã tranh đấu thành công cho những người đến Hoa Kỳ trước năm 1995 có án tích tránh bị trục xuất. Nhưng không ai có thể quả quyết liệu các chính phủ tương lai có tiếp tục cam kết thực thi những điều khoản trong hiệp định 2008 hay không? Do đó, trong lúc còn lưu lại Hoa Kỳ, họ nên tham khảo với một luật sư chuyên môn về trục xuất để xin giảm án tích, xóa tên trong danh sách trục xuất và xin lại quy chế thường trú đã bị thu hồi và sau cùng là xin nhập tịch Hoa Kỳ.
LMH
