Mỗi dịp Lễ Tạ ơn, hình ảnh con gà tây (turkey) lại trở thành biểu tượng quen thuộc trong các bữa tiệc gia đình ở Mỹ vì có tới 88% người dân Mỹ thưởng thức món này vào ngày “Turkey Day.” Nhưng ít ai biết rằng, cái tên “turkey” của loài chim này không hề có nguồn gốc từ đất nước Thổ Nhĩ Kỳ (Turkey). Câu chuyện đằng sau đó là một chuỗi nhầm lẫn thú vị trong lịch sử ngôn ngữ và thương mại quốc tế.
Nước Thổ Nhĩ Kỳ có tên từ đâu?
Tên gọi Turkey xuất phát từ dân tộc Turk – người Thổ. Theo Từ điển Oxford, từ “Turkey” đã được dùng trong tiếng Anh thời Trung cổ (1150-1500) để chỉ vùng đất của người Turk. Nhà thơ Geoffrey Chaucer đã nhắc đến khu vực này trong The Canterbury Tales, và đến khoảng năm 1425, các văn bản như The Siege of Jerusalem đã sử dụng “Turkey” như tên chính thức của vùng đất.
Tên gọi “turkey” lan ra toàn cầu
Những con gà tây châu Mỹ sau đó được các nhà thám hiểm Tây Ban Nha đưa về châu Âu, nơi chúng nhanh chóng được ưa chuộng và giữ nguyên tên gọi “turkey.” Khi người ta nhận ra rằng gà tây Mỹ và chim trĩ Phi là hai loài hoàn toàn khác nhau thì cái tên “turkey” được giữ lại cho chim Mỹ, còn loài kia quay lại với tên gốc “guinea fowl.”
Vì sao con gà tây lại mang tên “turkey”?
Trớ trêu thay, con chim mà người Mỹ gọi là “turkey” không hề xuất xứ từ Thổ Nhĩ Kỳ. Theo giáo sư ngôn ngữ học Michael Adams (Đại học Indiana), có hai sai lầm khiến cái tên này ra đời.
l Sai lầm đầu tiên bắt nguồn từ châu Phi. Thế kỷ XVI, người châu Âu nhập cảng chim trĩ Phi (guinea fowl) qua các thương nhân Ả Rập và Ottoman – những tuyến đường buôn bán đi qua lãnh thổ Thổ Nhĩ Kỳ. Do đó, người Anh quen gọi chúng là “turkey cock” hay “turkey hen”, dù thực tế chúng đến từ châu Phi chứ không phải Thổ Nhĩ Kỳ.
l Sai lầm thứ hai đến khi người Anh đặt chân đến Tân Thế giới. Tại đây, họ gặp một loài chim to, có dáng và màu lông giống guinea fowl. Thực ra, đó là gà tây hoang dã bản địa Bắc Mỹ, loài chim đã được người Aztec thuần hóa hàng trăm năm trước. Vì thấy giống nhau, người châu Âu tưởng nhầm và gọi luôn chúng là “turkey.” Trong The Generall Historie of Virginia (1624), John Smith đã ghi lại tên này.
Vậy cái nào có trước: “Turkey” hay “turkey”?
Theo giáo sư Adams, tên gọi đất nước Turkey có trước. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa con gà được đặt tên trực tiếp theo quốc gia này. Cái tên chỉ là hệ quả của một chuỗi hiểu lầm trong thương mại và ngôn ngữ hơn 500 năm trước.
Ngày nay, dù biết rõ nguồn gốc sai lệch, chẳng ai có ý định đổi tên món ăn biểu tượng của Lễ Tạ ơn. Như Adams nói: “Từ ngữ không luôn phản ảnh chính xác nguồn gốc khoa học của sự vật.” Câu chuyện về “turkey” vì thế trở thành minh chứng thú vị cho cách ngôn ngữ, buôn bán và lịch sử toàn cầu đan xen – và là mẩu chuyện vui để kể bên bàn tiệc Lễ Tạ ơn.
