Ý Nhi và Trần Mộng Tú, hai nhà thơ nữ nổi tiếng của thời hiện đại được nhiều người yêu mến. Ý Nhi hiện ở trong nước còn Trần Mộng Tú thì đang ở Mỹ. Hai cuộc đời bị lịch sử ngăn cách. Trường hợp này có lẽ chỉ có trong văn học Việt Nam. Nhà phê bình văn học Liễu Trương đã nhìn vào hai cuộc đời đó, tìm ra nét đẹp của hai tâm hồn qua những cảm xúc và suy nghĩ trước thiên nhiên, kỷ niệm, tình yêu, chiến tranh, văn học nghệ thuật… Bài viết của Liễu Trương rất tinh tế và sâu sắc, qua đó ta cảm nhận được vẻ đẹp và khí hậu đặc thù của một thời đang qua và sắp qua. Sau đây chúng tôi xin đăng lại bài viết của Liễu Trương để lưu giữ những chứng tích văn học đặc thù của thời đại chúng ta. NGUYỄN & BẠN HỮU
LIỄU TRƯƠNG
(tiếp theo kỳ trước)
Nhưng gần gũi hơn, đau buồn hơn, đối với Trần Mộng Tú, là cái chết của nhà thơ Thanh Tâm Tuyền :
Anh
Người thi sĩ đó vừa chết hôm qua
Em muốn gọi anh
mà anh đã bỏ đi xa
em hụt hẫng đứng nhìn buổi sáng
trên mặt hồ lặng thinh
và dãy núi thì trắng toát đến rùng mình
Chao ôi lòng em buồn bã!
những câu thơ tự do
rồi lấp vào trong đất
nó mọc cùng cỏ xanh
gió thổi đi xa tắp.
Thời gian rồi đi qua
xóa mờ khuôn mặt
những sợi tóc bỏ trần gian
nằm trong đáy huyệt
và những ngón tay chàng
sẽ mục thành phân bón.
Mặt trời đen
mặt trời không mọc nữa
và cả tên chàng
chẳng còn ai bật lên thảng thốt
mặt trời không còn nữa.
Chao ôi lòng em buồn bã!
buổi sáng kéo một vệt dài
trên mặt hồ phẳng lặng
câu thơ kéo dài
một đường thẳng nằm ngang nghĩa trang mùa xuân.
Thi sĩ…
Cúi xuống
tình yêu và những cuộc biệt ly ở một nơi hư không.
Chao ôi lòng em buồn bã!
Khi anh trở về
một thi sĩ đã đi qua biền biệt.
(Không Đề, nghĩ tới Thanh Tâm Tuyền
Trần Mộng Tú, tháng 3-2006
Trần Mộng Tú – nguồn diễn đàn thế kỷ
Ðối với Ý Nhi, cái chết ở bên ngoài, và luôn luôn có khoảng cách giữa người sống và người chết. Còn đối với Trần Mộng Tú, cái chết được cảm nhận từ bên trong, ngay cả khi thương tiếc một nhà thơ có tài năng như Thanh Tâm Tuyền, cách xưng hô thân mật của tác giả, tiếng than thở Chao ôi lòng em buồn bã! lặp lại ba lần, và hình ảnh thân xác con người tan ra tro bụi, những yếu tố đó khiến người sống và người chết gần lại với nhau. Và khi người chết lại là một người thân yêu của tác giả thì sự mật thiết giữa đôi bên càng làm tăng nỗi đau. Trần Mộng Tú ngỡ ngàng, đau đớn, khi bị cái chết tước đoạt những người thân yêu, trước tiên là người yêu, người chồng. Khi chung sống với chồng chưa tròn một tháng thì tin dữ đã đến : người chồng tử trận. Trần Mộng Tú khóc chồng trong bài thơ sau đây:
Quà tặng trong chiến tranh
Em tặng anh hoa hồng
Chôn trong lòng huyệt mới
Em tặng anh áo cưới
Phủ trên nấm mồ xanh
Anh tặng em bội tinh
Kèm với ngôi sao bạc
Chiếc hoa mai màu vàng
Chưa đeo còn sáng bóng
Em tặng anh tuổi ngọc
Của những ngày yêu nhau
Ðã chết ngay từ lúc
Em nhận được tin sầu
Anh tặng em mùi máu
Trên áo trận sa trường
Máu anh và máu địch
Xin em cùng xót thương
Em tặng anh mây vương
Mắt em ngày tháng hạ
Em tặng anh đông giá
Giữa tuổi xuân cuộc đời
Anh tặng môi không cười
Anh tặng tay không nắm
Anh tặng mắt không nhìn
Một hình hài bất động
Anh muôn vàn tạ lỗi
Xin hẹn em kiếp sau
Mảnh đạn này em giữ
Làm di vật tìm nhau.
(Trần Mộng Tú tháng 7/1969)
Người thân yêu thứ hai ra đi là cô em của tác giả, mất năm 2020. Nửa thế kỷ sau cái chết của người chồng, Trần Mộng Tú vẫn còn chơi vơi, hụt hẫng trước cái chết của người em :
Chiếc áo của ai
Em mất một trăm ngày
Hương còn đầm khăn áo
Chị tung áo khắp nhà
Nỗi buồn không tiếng động
Nhớ em mặc áo này
Nhớ em quàng khăn ấy
Tiếng cười còn vướng lại
Giữa hai đầu chéo khăn
Cầm lên lại bỏ xuống
Chiếc áo màu tím than
Màu tím như nốt nhạc
Rơi xuống buổi chiều vàng
Em đã nằm im lặng
Trong chiếc bình lặng im
Chị khua mặt hồ động
Nước không còn bóng chim
Chị không – Ðập cổ kính
Cất tàn y – xưa sau
Hương em trong ngực chị
Ðọng tím một nỗi sầu
Lưỡng lự rồi cũng chọn
Một chiếc áo cất đi
Xếp cùng khăn áo chị
Như thuở bé nằm kề
Một trăm ngày rồi đấy
Rồi một năm, hai năm
Chị già thêm, chị lẫn
Ngu ngơ giữa áo khăn
Áo em và áo chị
Ký ức thời gian phai
Một ngày tay sẽ hỏi
Ồ, chiếc áo của ai.
(Trần Mộng Tú, 23/6/2020)
Giữa hai bài thơ dòng thời gian đã trôi qua, người vợ trẻ đang tuổi xuân xanh khóc chồng năm nào nay đã thấy tuổi già lấp ló, nhưng vẫn đau cái đau của mất mát khi người em ra đi. Trong khi khóc lóc, đối thoại với người chết, Trần Mộng Tú có cái đặc điểm là phải cầm trong tay kỷ vật của người khuất bóng, kỷ vật của người mẹ, của người chồng, của người em, làm như khi nắm kỷ vật trong tay, tác giả níu kéo được người chết để kể lể, khóc than.
Chúng ta vừa đến với Ý Nhi và Trần Mộng Tú, hai nhà thơ nữ đã dâng cho đời những vần thơ đẹp, đầy cảm xúc, hai nguồn thơ chị em vẫn còn xa cách nhau trên quả địa cầu, nhưng rồi mai kia sẽ chảy ra biển, sẽ gặp nhau trong đại dương của Mẹ Việt Nam.
LT
