Trong gần một tuần lễ, tính từ tối Thứ Ba 27.06 đến tối Chủ Nhật 02.07, khắp nước Pháp, từ tỉnh nhỏ, phố lớn đến cả thủ đô Paris đều náo loạn vì làn sóng bạo động, từ khởi điểm Nanterre, ngoại ô Paris, đã lan nhanh, loang rộng đến không ngờ. Từ đây cho đến ngày báo phát hành, chắc không ai đoán tình hình sẽ tiến triển ra sao.
Các cuộc đụng độ giữa người biểu tình và cảnh sát tiếp tục diễn ra ở các thành phố trên khắp nước Pháp. “Chúng tôi không quên, chúng tôi không tha thứ,” đám đông hô vang. NYTimes
Nahel Merzouk, một thiếu niên 17 tuổi có hai quốc tịch Pháp và Algérie, bị cảnh sát bắn chết sau một cuộc rượt đuổi quanh khu vực Nanterre sáng sớm ngày 27.06. Theo bản tường trình của cảnh sát, Nahel không có bằng lái, không bảo hiểm, dùng xe Mercedes sang số tự động với bảng số giả, không tôn trọng luật đi đường, tái phạm liên tục dù đã bị cảnh cáo trước đó nhiều lần và vượt đèn đỏ khi cảnh sát dùng moto rượt đuổi. Bị chặn lại ở một ngã tư vì có chiếc xe tải chạy ngang chắn lối, bị ép tắt máy xe, nhưng trong khi đang đôi co, vừa thấy có khoảng trống trước mặt, Nahel lập tức mở máy xe trở lại và nhấn ga lao đi, viên cảnh sát đang đứng dựa thành xe bị bất ngờ, loạng choạng và rút súng bắn đuổi theo, gây tử vong cho người lái trước khi xe đâm vào hàng cột bên kia đường. Viên cảnh sát lập tức bị tạm giam để điều tra về tội cố sát. Theo lời khai của người bạn ngồi trong xe và bỏ trốn sau khi tai nạn xảy ra, viên cảnh sát thứ nhất, sau khi ba lần lấy báng súng đập vào Nahel, đã lớn tiếng doạ nạt sẽ nã đạn vào đầu nếu thiếu niên không chịu tắt máy, và khi xe phóng tới do Nahel nhả chân thắng vì hoảng loạn, vẫn theo lời kể của người bạn nạn nhân, viên cảnh sát đi cùng hét lớn: «Tỉa nó đi!» Viên cảnh sát thứ nhất liền nổ súng.
Ngày 29 tháng 6 năm 2023 tại Nanterre, ngoại ô Paris. Sau hơn 3,400 vụ bắt giữ, các dấu hiệu cho thấy bạo lực đang lắng xuống. photo Michel Euler/AP
Tối 27.06, bạo động xảy ra nơi Nahel đang sống với mẹ và bà : cité Pablo Picasso, một tổ hợp gồm 18 ngôi cao ốc, từ 50m đến 105m, xây từ thập niên 70 của thế kỷ trước tại thành phố Nanterre. Các thanh thiếu niên, bạn bè của Nahel chạm trán với cảnh sát bằng bom xăng, gậy gộc, gạch đá. Xe hơi, thùng rác, trạm bus, trường nhạc… bị đốt cháy quanh khu vực này. Ðược truyền tin qua các mạng xã hội, bạo động bùng nổ cùng lúc ở nhiều nơi trên nước Pháp. Ngày 28.06, nhân viên của nhiều hãng sở ở Nanterre và La Défense được yêu cầu rời khỏi nơi làm việc trước 7 giờ chiều và làm việc tại nhà ngày hôm sau. Trưa 29.06, trong cuộc tuần hành tưởng niệm (marche blanche) do người mẹ của Nahel tổ chức, hơn 6,000 người đã tham dự với sự có mặt và ủng hộ của những nhân vật đứng đầu đảng Xanh và Nước Pháp Bất Khuất cánh tả. Thay vì diễn ra trong sự mặc niệm trang trọng đến người đã mất như những cuộc tuần hành tương tự, các khẩu hiệu «Không công lý, không yên bình» («Pas de justice, pas de paix» / «No justice, no peace»), «Cảnh sát giết người. Công lý cho Nahel» («La police tue. Justice pour Nahel») lại được hô vang, kích thích đám đông, dẫn đến cuộc xô xát với lực lượng bảo vệ an ninh sau đó.
Một nhóm những kẻ bạo loạn đã đốt cháy một bãi đậu xe mới ở Marseille. agenzianova.com
Ngòi nổ đã bùng cháy, sự hận thù, cuồng nộ cứ thế lan tràn theo các mạng xã hội Snapchat, TikTok, Twitter, Telegram… Chẳng những đồn cảnh sát, toà thị chính bị tấn công, mà ngay cả trường học, thư viện, xe bus, tramway cũng bị đốt cháy. Các siêu thị, nhà băng, tiệm tạp hoá, tiệm thuốc tây, tiệm bán bánh mì, thuốc lá, cửa hàng nữ trang, mỹ phẩm, quần áo, bàn ghế, dụng cụ thể thao, vật liệu xây dựng… đồng loạt bị đập phá và cướp bóc trong đêm, thậm chí, còn diễn ra ngay cả ban ngày, như tại thành phố-hải cảng Marseille. Truyền hình chiếu cảnh Paris đỏ lửa trong đêm đen, với những bóng người thấp thoáng khi ẩn lúc hiện, y như cảnh tận thế trong bộ phim kinh dị nhiều phần «The Walking Dead» đã quay tại đây mấy tháng trước. Thị trưởng nhiều thành phố phải ra lệnh giới nghiêm từ 10 giờ đêm đến 6 giờ sáng. Trong khi các đảng phái cánh tả hùa vào kêu đòi công lý cho nạn nhân, các chính trị gia cánh hữu lại châm thêm dầu vào lửa bằng cách khác: họ yêu cầu chính phủ phải ban hành «Tình trạng khẩn cấp» (giới hạn một số quyền công dân: tự do đi lại, hội họp, báo chí…) để cảnh sát có thể thẳng tay đàn áp đám đông. Tổng thống Macron đã phải huỷ chuyến công du sang Ðức, liên tục họp với thủ tướng và hội đồng bộ trưởng để tìm cách giải quyết vấn nạn. Mỗi đêm, cùng với sự hỗ trợ của trực thăng và thiết giáp, từ 40,000 đến 45,000 cảnh sát được điều động để đối phó với tình trạng hỗn loạn trên toàn quốc.
Chi nhánh nhà băng Crédit Mutuel bị đốt. photo co ngu/tre
Nhiều người cho rằng đây chỉ là giọt nước tràn ly, là những mâu thuẫn, đối kháng, hận thù âm ỉ tích lũy lâu nay được dịp bùng cháy dữ dội. Tổ chức Liên Hiệp Quốc lên tiếng kêu gọi nước Pháp phải quan tâm đến vấn đề phân biệt chủng tộc đã ăn sâu trong nếp nghĩ của lực lượng bảo vệ an ninh. Nhiều người đề nghị phải kiểm soát việc sử dụng vũ khí của cảnh sát. Cứ so sánh các thống kê: suốt 10 năm qua, chỉ có một người bị cảnh sát Ðức bắn chết, trong khi 37 trường hợp cảnh sát Pháp gây tử vong khi rượt đuổi tội phạm được ghi nhận trong năm 2021, thêm 13 vụ nữa năm 2022, và 3 vụ từ đầu 2023 đến nay, với đa số nạn nhân là người da màu. Lực lượng cảnh sát và dân chúng, nhất là lớp thanh thiếu niên sống trong các khu cité – chung cư dành cho người có thu nhập thấp – từ lâu, đã trở thành «những kẻ đối mặt». Cái gạch nối giữa họ, đội ngũ «cảnh sát khu phố» (police de proximité), thành hình năm 1998 và phát triển khi chính phủ cánh tả nắm quyền, đã bị giải tán năm 2003, lúc Nicolas Sarkozy giữ chức bộ trưởng bộ Nội vụ dưới thời tổng thống phái hữu Chirac. Từ đó, nhiều cité nghiễm nhiên trở thành «khu tự trị» và nhân viên công lực ngại đặt chân, thậm chí không dám bén mảng vào !
Lối vào công viên André Malraux, gần cité Pablo Picasso . photo co ngu/tre
Vấn đề giáo dục, trong dịp này, cũng được đưa ra, khi, với hơn 3,600 trường hợp bị câu lưu trong mấy đêm bạo loạn, số tuổi trung bình tính ra chỉ 17, nhiều thiếu nhi mới 12, 13 tuổi bị bắt khi đang đốt phá, hôi của. Và đa số chưa bao giờ phạm pháp. Trách nhiệm thuộc về ai? Xã hội, nhà trường hay gia đình? Một thế hệ mất phương hướng, ỷ lại, vô trách nhiệm, ham hưởng thụ, thích đua đòi đã và đang thành hình? Quanh các cuộc bàn thảo, việc đi quân dịch trong thời gian ngắn cũng được nhắc đến, để rèn luyện cho các em tính kỷ luật, tôn trọng quy tắc, tháo vát, tự chủ… trong môi trường quân ngũ. Tại Pháp, việc đi lính 12 tháng (service militaire) đã bị bãi bỏ năm 2001, khi Tổng thống Chirac quyết định chuyên nghiệp hoá quân đội.
Các đài truyền thanh, truyền hình, báo chí đã so sánh cuộc bạo loạn cuối tháng sáu 2023 với ba tuần lễ bạo động ở Pháp vào tháng mười 2005, khởi đầu do việc hai thiếu niên bị điện giật chết vì trốn vào trạm biến điện khi cảnh sát truy lùng, hay mới đây, với vụ George Floyd và Black Lives Matter năm 2020 ở Hoa Kỳ. Cảnh sát, những người đang thi hành công vụ, bị điểm mặt chỉ tên, vì đã vượt quá giới hạn cho phép. Nhưng nạn nhân, có phải đều là các «thiên thần», con ngoan, công dân gương mẫu… như nhiều người biện bạch qua các cuộc phỏng vấn, hay không?
Quảng trường Nelson Mandela, nơi xảy ra tai nạn chết người . photo co ngu/tre
Chỉ trong vòng chưa đến một tuần lễ, gần 5,000 xe các loại bị đốt, khoảng 1,000 sở cảnh sát, trường học, thư viện, bưu điện, cơ quan chính phủ bị phá hoại, 1,500 siêu thị, cửa hiệu bị trộm cắp, 700 nhân viên công lực bị thương. Thiệt hại trực tiếp ước tính từ 200 đến 250 triệu euros, cộng với thiệt hại gián tiếp (thất nghiệp tạm thời, thương tật, thất thu, giảm lượng khách du lịch…) có thể lên đến con số 1 tỉ euros. Cuộc sống nhiều nơi bị xáo trộn tận gốc: các cửa tiệm lớn nhỏ đồng loạt đóng cửa để sửa chữa, các phương tiện công cộng ngưng hoạt động vì không được bảo đảm an ninh, học sinh không kịp có trường lớp mới sau mấy tháng hè… Nhiều người tìm cách giải thích hiện tượng «tự hoại» này, như một sự phản ứng đối với thái độ của chính phủ: chỉ có cách đốt chính ngôi nhà của mình, bắn chính vào chân của mình, những người dân thấp cổ bé miệng mới gây được tiếng vang, mới để cho tiếng nói của mình lọt được vào tai các chính trị gia, bộ trưởng, thủ tướng, tổng thống, những người đã «bình chân như vại, mũ ni che tai» trước bao lời thỉnh nguyện, góp ý, trước 10 cuộc biểu tình trên toàn quốc với hàng triệu lượt người tham dự, để quyết tiến hành cho bằng được việc cải tổ hệ thống hưu trí của Pháp trong năm 2023 này.
Xây dựng lại trên đống tro than . photo co ngu/tre
Sau tang lễ diễn ra với sự có mặt của một số ít người thân trong gia đình vào ngày Thứ Bảy, sáng Chủ Nhật 02.07, bà của Nahel đã chính thức lên tiếng kêu gọi chấm dứt bạo động, đừng lấy Nahel ra làm cái cớ để tiếp tục đốt phá, cướp bóc. Mbappé, cầu thủ nổi tiếng thế giới và một số thành viên của đội tuyển túc cầu quốc gia Pháp, những người xuất thân từ các cité, cũng dùng ảnh hưởng của mình gửi thông điệp yêu cầu mọi nơi vãn hồi trật tự.
Thật trớ trêu, cũng trong những ngày này, tài khoản quyên góp để giúp đỡ gia đình viên cảnh sát bị buộc tội cố sát Nahel đã nhận được hơn 1 triệu rưỡi euros, vượt xa số tiền thu được trong tài khoản giúp đỡ gia đình nạn nhân của ông ta là Nahel!
CN
Thiais 07.2023
