Tưởng nhớ nhà thơ Hữu Loan

Hữu Loan một thời nổi tiếng với những bài thơ Tình Thủ Ðô, Màu Tím Hoa Sim, Ðèo Cả… Ông sinh năm 1916 và mất năm 2010. Quê làng Vân Hoàn, xã Nga Lĩnh, huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Kháng chiến chống Pháp, Hữu Loan phục vụ trong Ðại đoàn 304. Sau năm 1954, ông làm việc ít lâu tại báo Văn Nghệ. Thời gian1956-1957, Hữu Loan tham gia Phong trào Nhân Văn-Giai Phẩm do nhà văn Phan Khôi chủ trương với những tác phẩm lên án thẳng thắn và quyết liệt những tiêu cực của các cán bộ cộng sản nịnh hót, đố kỵ, ám hại nhau… như bài thơ Cũng những thằng nịnh hót và truyện ngắn Lộn sòng. Ông coi mình là nạn nhân của xã hội cộng sản và phê phán xã hội này một cách quyết liệt.

Sau khi phong trào Nhân Văn Giai Phẩm bị dập tắt vào năm 1958, nhà thơ Hữu Loan phải vào trại cải tạo, tiếp đó bị giam lỏng tại địa phương suốt nhiều chục năm không được góp tiếng nói hay tác phẩm với đời. Ông kiên cường chịu đựng nghèo khó mà không hề cúi đầu trước thế lực của những người trước đây là đồng chí nhưng nhìn ông với đôi mắt thù hằn lẫn ngờ vực. Ông sống bằng nghề làm ruộng, đánh cá, thồ đá… Cuối đời Hữu Loan về sống tại quê nhà và qua đời ở đây năm 2010, hưởng thọ 95 tuổi.

Xem thêm: Bùi Vĩnh Phúc & ‘9 khuôn mặt. 9 phong khí văn chương’

Thời còn học trung học ở Huế, Nguyễn và nhiều bạn bè như Dao Ca, Thanh Thuyền, Tường Phong… đều thuộc nằm lòng bài Ðèo Cả khốc liệt của Hữu Loan

Nhà thơ Hữu Loan

Đèo Cả!

Ðèo Cả!

núi cao ngất

mây trời Ai Lao

sâu đại dương

dặm về heo hút

Ðá bia mù sương

Bên quán Hồng Quân

người

ngựa

mỏi

nhìn dốc

ngồi than…

Chầy ngày

lạc giữa núi

sau chân

lối vào

xanh tuôn.

Dưới cây bên suối độc

cheo leo chòi canh như biên cương

tóc râu trùm

vai rộng

Không nhận ra người làng

rau khe

cơm vắt

áo phai màu chiến trường

ngày thâu

vượn hú

đêm canh gặp hùm lang thang

Nguyễn cũng được gặp và ngồi uống rượu với Hữu Loan một lần sau năm 1982 tại nhà Hà Thượng Nhân gần khu Nhà Thờ Ba Chuông. Cuộc họp mặt có Thanh Tâm Tuyền, Tô Thùy Yên, Nguyễn Trung Dũng (hỡi ôi, tất cả đều không còn nữa…).

Sau đây là một bài thơ viết cho Hữu Loan.

Kẻ sĩ Nga Sơn

sáng. quẩy níp lên nương

canh gà. treo. điếm cỏ

chuôi cày. bóng. mặt trăng

đất vun. sóng sông mã

kẻ sĩ. miền nga sơn

một túp lều. xiêu xó

chờ cơn giông. đọc thơ

điếu cày. reo. tiếng đục

lửa bếp tàn. sương khuya

thơ bay. đồi hoa gạo