Trung Thu lại về

Tết Trung Thu rước đèn đi chơi / Em rước đèn đi khắp phố phường

Lòng vui sướng với đèn trong tay / Em múa ca trong ánh trăng rằm

Đèn ông sao với đèn cá chép

Đèn thiên nga với đèn bướm bướm / Em rước đèn này đến cung trăng

Ôi, bao nhiêu năm đã qua, đến nay đầu đã bạc, mà gã này còn nhớ khúc hát trẻ thơ ấy. Và còn nhớ cả những lồng đèn lon bơ của trẻ nghèo trong xóm. Và rồi bài hát Thằng Cuội của Lê Thương: Nào, ta theo ông nhà văn Tưởng Năng Tiến đi Hát Xẩm nhé: Lấy cớ rằm tháng Tám – Tết Trung Thu – tôi hú cả đống bạn bè tụ lại, uống sương sương vài chai, cho nó đỡ buồn chút đỉnh. Sau khi cạn vài ly đầy, rồi đầy vài ly cạn, dù tất cả đã bước vào tuổi năm mươi, chúng tôi đều “ngỡ như còn thơ. Cả đám đồng ca bài “Thằng Cuội,” bản nhạc mà có lẽ đứa bé nào sinh trưởng ở miền Nam – vào thập niên 1950 – cũng thuộc. Bài đồng dao này được nhạc sĩ Lê Thương viết bằng những lời lẽ rất tân kỳ, dù nền tân nhạc Việt Nam – vào thời điểm đó – còn ở giai đoạn phôi thai.

“Bóng trăng trắng ngà có cây đa to Có thằng Cuội già ôm một mối mơ …”

“Lặng nghe trăng gió hỏi nhau

Chị kia quê quán ở đâu

Gió không có nhà

Gió bay muôn phương

Biền biệt chẳng ngừng

Trên trời nước ta…”

“Các con dế mèn suốt trong đêm khuya

Hát xẩm không tiền nên nghèo xác xơ…”

… Ôi, dễ thương biết bao. Vũ Khắc Khoan ngày nào cũng có vở kịch Thằng Cuội Ngồi Gốc Cây Đa mà Tim này đã được xem diễn trên sân khấu và đến nay còn mê thích.

Bây giờ xin nói đến Sự tích chú Cuội cung trăng theo văn học dân gian.

Ở miền nọ có một chàng tiều phu tên Cuội. Một lần đi rừng vào nhầm hang cọp, Cuội giật bắn mình leo thoắt lên ngọn cây cao trốn. Cọp mẹ về hang thấy đàn con chết lả vì đói liền đi đến gốc cây gần chỗ Cuội ẩn đớp lấy một ít lá mang về mớm. Kỳ lạ thay, chưa đầy ăn giập miếng trầu, 4 chú cọp con quẫy đuôi sống lại. Chờ cọp mẹ tha con đi nơi khác, Cuội mới tìm cây lạ đào gốc mang về.

Dọc đường đi, Cuội gặp lão ăn mày nằm chết trên bãi cỏ. Không ngần ngại, Cuội bứt ngay mấy lá cứu giúp ông lão đã thoát cửa tử. Nghe Cuội kể đầu đuôi, ông kêu lên:

– Đây là cây đa có phép “cải tử hoàn sinh”. Con chăm sóc cây đừng tưới nước bẩn kẻo cây bay lên trời đó.

Từ ngày có cây thuốc quý, Cuội cứu sống được rất nhiều người. Ai ai cũng kính nể. Một lần, Cuội cứu sống cô con gái sẩy chân chết đuối cho lão địa chủ. Nét mặt hồng hào, sự sống quay trở lại, cô xin lấy Cuội làm chồng. Đôi lứa xứng đôi hưởng những tháng ngày hạnh phúc. Ngặt một nỗi, cô vợ có tính hay quên. Những khi đi làm xa, Cuội dặn “có tiểu thì đi bên Tây, chớ tiểu bên Đông, cây dông lên trời” mà cô vợ như lú lẫn ruột gan, vừa nghe xong là quên ngay.

Một chiều, cô vợ không nhớ lời dặn cứ nhắm vào cây quý tiểu. Bỗng nhiên mặt đất chuyển động, gió thổi ào ào, cây đa đảo mạnh, bật gốc phi lên trời xanh. Vừa lúc Cuội đi kiếm củi về, hớt hải nhảy bổ đến níu cây lại. Nhưng sức người có hạn, cây đa kéo cả Cuội cứ thế bay lên cung trăng. Từ đấy, cứ mỗi dịp ngày rằm, ánh trăng sáng nhất, khi ngước nhìn lên, người ta thấy một vết đen hình cây cổ thụ có người ngồi dưới gốc. Đó chính là chú Cuội đang chờ ngày được trở về trần gian.

Đến đây, Tim tôi xin mời các bạn tới cùng TRUNG THU của VŨ HOÀNG THƯ với những thể nghiệm đầy chất thơ và thiền ý.

“Tối qua trời rỉ rả mưa sau hai tuần nắng hạn, một cơn mưa hiếm hoi quý giá hơn châu ngọc ở Nam California. Hôm nay Trung thu, trăng ắt phải tròn và sáng, chỉ e rằng cơn bão ghé qua sẽ che khuất mờ trăng đêm nay. Những chiếc lồng đèn của hoan hỉ ấu thơ đã xa, và cũng có những lồng đèn cháy rụi bất ngờ cho bóng tối tràn về giữa cuộc vui năm nao. Những tiếng cười tắt nghẹn nửa chừng rồi giòn tan vang vọng khi ngọn nến được khơi sáng lại . Ừ nhỉ, bóng tối và ánh sáng, hai bề mặt của hỉ nộ.

Thomas Lloyd Qualls, một nhà văn Mỹ đương thời xuất thân là một luật sư, thành một nghệ sĩ lang thang, có nói một câu khá thú vị đã được nhiều người trích:

The bright side of the moon could not exist without the half wrapped in shadow

A half-life is not substantial, not sustainable. You cannot cut out half your heart and live

– Thomas Lloyd Qualls, Painted Oxen

Xin tạm dịch như thế này:

“Vẻ sáng long lanh của trăng kia chẳng thể hiện được nếu không có nửa bề tối che giấu phía sau.

Một nửa cuộc chơi thật chẳng đáng kể và bền bỉ được. Làm sao cắt bỏ một nửa trái tim của mình mà tiếp tục sống được.”

Mỗi chúng ta hiện hữu đều có hai bề mặt, một cái xán lạn ta muốn vun xới và phô trương bên ngoài, và nửa kia chỉ mình ta biết, nó ôm đồm mọi thứ kể cả những điều xấu xa ta hằng che giấu. Đó là bản thể của con người, khó đổi dời. Chỉ một khi nhận chân ra điều đó và ta quyết định đổi thay. Ánh trăng lung linh qua cửa sổ có quét đi bóng tối và tạo cho đời những điều tốt đẹp, ấm lòng chăng? Cho dù, mặt sáng của mặt trăng không thể tồn tại nếu không có một nửa trong bóng tối.

Có lẽ vì thế, nên làm hòa với chính mình chăng? Vì luôn luôn có một ông Thiện và một ông Ác đi đôi trên cuộc đời, và biết đâu ngay ở chính bản thân ta? Một đêm mùa thu, Basho vào trọ ở một thương điếm, tình cờ cùng lúc với một cô gái giang hồ. Họ chia cùng một quán trọ qua đêm thu, dù chẳng biết nhau. Sáng hôm sau, khi biết thân thế của cô gái và sự ngẫu nhiên chung cùng một mái nhà đêm trước, ông viết,

Hitotsuya ni juujo mo netari hagi to tsuki

– Basho

Under the same roof

Courtesans, too, are asleep–

Bush clover and the moon.

(Translation by Ueda)

chia mái cùng

kỹ nữ chung

hồ tử hoa đẫm nguyệt lung linh nằm

(Vũ Hoàng Thư phỏng dịch)

Trong bài thơ, Basho nhắc đến hagi, là loài hoa mọc thành bụi, màu tím đỏ, nở đầu mùa thu khi hạ đã bắt đầu xa. Hagi, loại hoa nở đầu tiên trong 7 loài hoa tượng trưng mùa thu trong haiku (aki no nanakusa). Hoa hagi gợi đến bản chất mong manh thoáng qua của vẻ đẹp trong cuộc sống, người Trung quốc gọi là ‘hồ chi tử’ có lẽ vì những bông hoa ngắn ngủi nhỏ bé phù hợp với sự phôi pha, chóng tàn.

Yuujo, các dịch giả Anh ngữ thường dịch ra là prostitutes, courtesans, concubines tức là những người đàn bà làm nghề mua vui cho đàn ông. Hoa hagi mỏng manh và bỏ mặc thành bụi bên lề đường, thân thế nào khác những kỹ nữ, mảnh trăng sáng thanh cao trên kia cũng giống như cuộc đời phong trần nhưng trong sạch của chính Basho. Ngẫu nhiên một đêm trăng sáng, nguyệt và hoa gặp gỡ dưới cùng một khách điếm như một nhân duyên diệu kỳ. Hai cuộc đời khác nhau sẽ rẽ sang hai ngả khác nhau sáng hôm sau, nhưng hề chi ở phút trùng phùng này, những tâm hồn mẫn cảm chia sẻ cùng mái nhà, cùng cuộc đời với biết bao mặn nồng, đau khổ, một mình mình biết, một mình mình hay…

Chúc tất cả nhà một đêm Trung thu thật sáng, đầy thi vị và một cuối tuần thong dong.” VŨ HOÀNG THƯ