Ngoại trừ một số hiện vật, cổ vật Á Châu được triển lãm đây đó tại nhiều viện bảo tàng lớn nhỏ, hai bộ sưu tập cổ vật Á Châu quan trọng nhất của Pháp đều nằm tại Paris: Cernuschi, “Viện bảo tàng Nghệ thuật Châu Á của thành phố Paris” và Guimet, “Viện bảo tàng quốc gia Nghệ thuật Á Châu”.
Mặt tượng Bayon (Campuchia) – Viện bảo tàng Guimet Paris
Vượt ra khỏi khuôn khổ quốc gia, viện bảo tàng Guimet được xem là một trong những viện bảo tàng có bộ sưu tập về Châu Á đầy đủ nhất trên thế giới. Ðược khánh thành năm 1889 với tên gọi ban đầu «Viện bảo tàng các tôn giáo», Guimet (*) toạ lạc tại quận 16, không xa Ðiện Chaillot, quảng trường Trocadéro và tháp Eiffel. Dùng métro đường số 9, đến trạm Iéna, du khách chỉ cần theo các bậc thang lên mặt đất là thấy ngay trước mặt viện bảo tàng Guimet với mặt tiền hình khối trụ chiếm cả một góc phố.
Thần Nữ Dêvi – Viện bảo tàng Lịch sử Việt Nam Saigon – Triển Lãm Chàm Guimet 2005-2006 Paris
Vishnu và Garuda (Việt Nam) – Viện bảo tàng Guimet Paris
Bước đến đại sảnh, người xem lọt thỏm ngay vào nhóm tượng của nền văn hoá Chiêm Thành-Khmer với điểm trung tâm là bốn mặt tượng khổng lồ tái tạo lại nụ cười bồ tát của đền Bayon thuộc di tích Angkor Thom (Campuchia). Cũng chính tại nơi này, từ tháng 10.2005 đến tháng 02.2006, trong cuộc triển lãm mang tên «Kho tàng nghệ thuật Việt Nam, điêu khắc Champa», lần đầu tiên trên thế giới, gần 100 cổ vật Chàm, gồm các cổ vật lưu giữ tại Pháp (bảo tàng Guimet Paris, Lyon) được trưng bày cùng các cổ vật đến từ bảo tàng viện Rietberg Zurich (Ðức), Mỹ Sơn-Quảng Nam, Ðà Nẵng và Sài Gòn (Việt Nam). Những địa danh Mỹ Sơn, Trà Kiệu, Hương Quế, Ðồng Dương, tháp Bánh Ít, tháp Mẫm, Ngũ Hành Sơn, Quảng Nam, Bình Ðịnh, Ðà Nẵng, Sóc Trăng được nhắc nhở đến trong cuộc triển lãm đặc biệt này.
Tiên nữ Dakini (Tây Tạng) – Viện bảo tàng Guimet Paris
Bồ tát (Pakistan) – Viện bảo tàng Guimet Paris
Ảnh hưởng Phật giáo và Ấn giáo, tượng và phù điêu của Chiêm Thành-Khmer kể lại nhiều sự tích, thần thoại được khắc vào đá, sành, đất nung, gỗ hoặc đúc từ đồng: Phật Thích Ca, các vị Bồ Tát, tiên nữ apsara, bộ tam thần Brahma-Vishnu-Shiva (Tạo dựng-Bảo vệ-Huỷ diệt), thần voi Ganesha, thần rắn Ananta…
Hoàng hậu Maya (Népal) – Viện bảo tàng Guimet Paris
Cũng ở tầng trệt, cổ vật của các nền văn minh Ấn Ðộ, Xiêm-Thái, Lào, Miến Ðiện, Nam Dương đều có cùng đặc điểm như đã nêu trên, nhưng vẫn giữ được nét riêng của từng dân tộc, nhận thấy được qua bộ sưu tập mặt nạ độc đáo của đảo Bali (Nam Dương), sách và bản thảo bằng tiếng Phạn được phủ sơn mài, mạ vàng hay khắc trên ngà của Miến Ðiện chẳng hạn. Chỉ riêng Việt Nam, với trống Sông Ðà, bình có khoen xách của nền văn minh đồ đồng Ðông Sơn thời tiền Bắc thuộc, đế đèn bằng đồng thời Giao Chỉ, cùng một số hiện vật gốm, đĩa sứ trang trí rồng phượng màu lam Huế, bình vôi sành phủ ngà, tượng rồng… thời Lý, Trần, Lê, Nguyễn và các tượng gỗ (tượng Quan Âm Bồ Tát nghìn mắt nghìn tay, tu sĩ An Thuyên…), vốn chịu ảnh hưởng nặng nề của Trung Hoa sau một ngàn năm đô hộ, tạo nên sự khác biệt với các cổ vật còn lại ở tầng trệt của viện bảo tàng này.
Shiva (Ấn Độ) – Viện bảo tàng Guimet Paris
Ảnh hưởng của nền văn minh Ấn Ðộ còn theo chân người xem lên lầu 1, khi chiêm ngưỡng các báu vật bằng đá hoa cương, kim loại dát vàng cẩn ngọc hay tranh mạn-đà-la của Tây Tạng, Népal, Afghanistan, Pakistan, cùng khu triển lãm vải vóc, áo quần, tranh vẽ hoặc thêu thật tỉ mỉ và rực rỡ sắc màu của Ấn Ðộ. Một số cổ vật của các nước Trung Á đã gây sự ngạc nhiên cho người xem vì mang dấu vết rõ rệt của ảnh hưởng Hy Lạp-La Mã thời cổ đại.
Trống đồng Sông Đà và các tượng gỗ Đức Quan Thế Âm Bồ Tát và tu sĩ An Thuyên (Việt Nam) – Viện bảo tàng Guimet Paris
Cũng ở lầu 1, sau khi đã tiếp cận với ảnh hưởng Trung Hoa qua một số cổ vật Việt Nam nơi từng trệt, người xem sẽ được ngắm nghía khoảng 20,000 hiện vật của đất nước này trải suốt theo chiều dài lịch sử hơn 7,000 năm, từ Cổ Ðại, qua Trung Ðại đến thời Cận Ðại: lư đồng nhà Thương, chuông đồng nhà Chu, vũ khí thời Chiến Quốc, trụ đồng nhà Hán, gương đồng chạm trổ mười hai con giáp đời nhà Tuỳ, tiểu tượng cung nhân, ngựa chiến, lạc đà, bò bướu bằng đất nung của nhà Ðường, tượng Phật và Bồ Tát uy nghiêm thời nhà Tống, gối đầu bằng sành vẽ hình chim trĩ thuộc nhà Kim, gốm sứ, tượng Bát Tiên triều Nguyên và Minh, những khối cẩm thạch chạm trổ tỉ mỉ, tượng chim muông và các nhân vật trong Tây Sương Ký (Thôi Oanh Oanh, Trương Quân Thuỵ, Hồng Nương) bằng sứ tô vẽ tinh xảo thời nhà Thanh cùng sập gụ, tủ chè, tranh vẽ, bản thư pháp, nhạc cụ, áo bào, mũ mão Trung Hoa… Số cổ vật này không chỉ nằm ở lầu 1, mà được chia ra thành ba nhóm, đặt cả ở lầu 2 và 3.
Chuông đồng nhà Chu (Trung Hoa) – Viện bảo tàng Guimet Paris
Trụ đồng nhà Hán (Trung Hoa) – Viện bảo tàng Guimet Paris
Tiểu tượng cung nhân nhà Đường (Trung Hoa) – Viện bảo tàng Guimet Paris
Trên lầu 2, các cổ vật của hai nền văn minh Nhật Bản và Ðại Hàn chiếm một vị trí quan trọng, với phần giới thiệu bộ tượng Phật A Di Ðà bằng nhiều chất liệu, tượng Quan Âm Bồ Tát nghìn mắt nghìn tay đúc gang dát vàng, vũ khí và áo giáp của một samourai, tráp bút, mặt nạ bằng gỗ phủ sơn mài, quạt đồi mồi cẩn xà cừ, tranh vẽ, bình phong, áo cà sa, kosode, kimono, vại sành, đĩa sứ…
Các nhân vật của Tây Sương Ký, sứ thời Thanh (Trung Hoa) – Viện bảo tàng Guimet Paris
Ðược sắp xếp rất khoa học, kết hợp cùng kỹ thuật rọi sáng được nghiên cứu tỉ mỉ trong một không gian thoáng rộng và tĩnh lặng, các cổ vật Á Châu của viện bảo tàng Guimet tạo cho người xem một cảm giác thư thái, an nhiên và trầm mặc. Người thưởng ngoạn ra về, vô tình giữ lại trên môi nét cười tự tại và huyền bí của thời kỳ Bayon huy hoàng vàng son, nhưng cũng đã từng bị chìm vào quên lãng suốt mấy trăm năm trong rừng thẳm. Thăng, trầm đều nằm cả ở đấy!
Áo giáp samourai (Nhật Bản) – viện bảo tàng Guimet Paris
CN – PARIS 06.2023
(bài và ảnh của tác giả)
(*) Viện bảo tàng mang tên nhà công nghiệp Pháp Émile Guimet (1836-1918), người say mê sưu tầm cổ vật trong những chuyến du lịch thăm Ai Cập, Hy Lạp, Nhật Bản, Trung Hoa, Ấn Độ…
