Khái niệm “nghịch lý mập phì” (obesity paradox) cho rằng người lớn tuổi dư cân hoặc hơi mập phì đôi khi lại có sức khỏe tốt hơn so với người ở mức cân nặng được xem là “bình thường”. Một số nghiên cứu cho thấy các BMI (chỉ số cân nặng) tiêu chuẩn hiện tại có thể không còn phù hợp với người cao tuổi. Tuy nhiên, các chuyên gia khẳng định rằng mập phì ở tuổi già vẫn làm tăng nguy cơ mắc bệnh mạn tính như tim mạch hay tiểu đường loại 2; chỉ là việc mang thêm một ít cân nặng đôi lúc lại có lợi khi cơ thể phải đối mặt với bệnh tật, phẫu thuật hoặc chấn thương.
BMI và giới hạn ở người cao tuổi
Theo tiêu chuẩn thông thường, BMI 18.5-24.9 là khỏe mạnh; 25-29.9 là dư cân; từ 30 trở lên là mập phì. Nhưng các nghiên cứu gần đây cho thấy người cao tuổi có BMI từ 25 trở lên lại có tỷ lệ sống cao hơn. Một phân tích năm 2023 cho thấy trong 58 cuộc nghiên cứu thì khoảng 2/3 đưa ra kết luận rằng BMI ≥ 25 giúp cải thiện khả năng sống còn.
Một nghiên cứu năm 2022 về chức năng vận động cũng cho thấy BMI trung bình 31-32 ở nữ và 27-28 ở nam (tuổi trung bình 77) giúp giảm nguy cơ té ngã, kém thăng bằng, suy dinh dưỡng. Ngoài ra, người có BMI thấp lại dễ thiếu năng lượng và cơ bắp khi hồi phục sau phẫu thuật. Một nghiên cứu trên 414 người ≥ 65 tuổi cho thấy nhóm thiếu cân hoặc cân nặng “bình thường” lại có nguy cơ tử vong trong vòng 30 ngày hoặc 1 năm sau phẫu thuật cao hơn nhóm dư cân hoặc mập phì nhẹ.
Không phải chỉ số cân nặng, mà là tình trạng cơ thể
BMI không phản ảnh lượng cơ, vị trí mỡ, hay sự khác biệt giữa các nhóm tuổi, giới tính. Vì vậy, điều bác sĩ quan tâm ở người lớn tuổi không phải là “con số đẹp” mà là sức mạnh cơ bắp, khả năng vận động độc lập, và mức độ mỡ nội tạng.
Các yếu tố quan trọng gồm
Vòng eo: Mỡ nội tạng vùng bụng (visceral fat) làm tăng nguy cơ tim mạch và tiểu đường. Vòng eo ≥ 40 inch ở nam và ≥ 35 inch ở nữ có thể cần giảm cân.
Lượng cơ và sức mạnh: Nếu BMI cao nhưng phần lớn là mỡ, nguy cơ bệnh mạn tính vẫn tăng. Cơ bắp suy giảm theo tuổi – mỗi thập niên mất 3-5% từ sau 30 tuổi, và từ 70 tuổi có thể mất 6-10% mỗi thập niên; sức mạnh có thể giảm 3% mỗi năm. Vì vậy, tập luyện kháng lực tối thiểu 2 buổi/tuần là rất cần thiết.
Đánh giá tình trạng cơ: Có thể đo bằng DXA (dual X-ray absorptiometry) hoặc các bài test đơn giản như đứng lên – ngồi xuống 30 giây (nữ 70 tuổi ≥ 10 lần, nam ≥ 12 lần) hoặc giữ squat dựa tường 30-60 giây.
Khi nào cần giảm cân?
Nếu mỡ cơ thể nhiều và ảnh hưởng đến bệnh lý như tim mạch, tăng huyết áp, tiểu đường type 2 hoặc thoái hóa khớp, việc giảm cân là cần thiết – nhưng phải theo cách không làm mất cơ.
Khi nào cần tăng cân?
Ở người cao tuổi, BMI < 22 có thể là quá thấp. Thiếu năng lượng làm cơ thể đốt cả mỡ lẫn cơ. Để tăng cân, cần tăng lượng ăn bằng thực phẩm giàu dinh dưỡng, đặc biệt là chất béo tốt (bơ, dầu olive, hạt, đậu), và bảo đảm đủ protein kết hợp với tập luyện sức mạnh. Nếu khó tăng cân, cần trao đổi với bác sĩ.
(theo Consumer Reports on Health)
