Tin tức thời sự cuối tuần qua ắt đã tràn ngập các hình ảnh cùng những bản tin về sự thất thủ của Kabul, thủ đô của quốc gia Trung Á Afghanistan với cuộc tiến quân của quân Taliban vào Kabul, gây nên tình trạng hỗn loạn và những cuộc di tản vội vàng tại đây. Để mang thêm một đôi thông tin về cuộc chiến dài nhất mà Hoa Kỳ đã tham dự trong suốt 20 năm qua, chuyên mục xin giới thiệu dăm nét lịch sử cuộc chiến cùng nhóm Taliban này là ai khi đã kiểm soát và sẽ nắm quyền tại Afghanistan.
Quân Taliban tiến vào Kabul – nguồn twitter.com
Việc Kabul thất thủ nhanh chóng hồi cuối tuần qua sau khi Mỹ tuyên bố sẽ rút hết quân ra khỏi Afghanistan là điều sớm hơn dự đoán của giới phân tích thời cuộc nhưng lại chẳng mấy bất ngờ với lộ trình và số phận đã được định trước của quốc gia này từ vài năm qua. Cuộc chiến kéo dài 20 năm qua bốn đời tổng thống Mỹ và luôn được nhắm đến việc rút quân, thì đây là kết cục của vấn đề thời gian và tổng thống Mỹ nào sẽ đưa ra quyết định cuối cùng. Sớm hay muộn.
Như cuộc chiến tranh vùng Vịnh lần thứ nhì vào Iraq, việc Hoa Kỳ đưa lính vào Afghanistan xảy ra đã tròn 20 năm, vào năm 2001, theo sau vụ khủng bố 9/11 do tổ chức Al Qaeda và trùm khủng bố Osama bin Laden chỉ huy và dàn dựng cuộc tấn công vào nước Mỹ. Afghanistan chính là sào huyệt mà Bin Laden đã chọn đặt các căn cứ huấn luyện và chỉ huy mạng lưới khủng bố. Tổng thống George W. Bush là người đã đưa ra quyết định và được Quốc Hội Hoa Kỳ chuẩn thuận, cũng như được sự ủng hộ đa số của người dân lúc bấy giờ. Cuộc tấn công của Mỹ vào Afghanistan đã buộc quân Taliban đang kiểm soát phần lớn lãnh thổ của Afghanistan lúc bấy giờ phải triệt thoái vào các vùng rừng rậm và hang động và Bin Laden tẩu thoát sang Pakistan, quốc gia lân cận của Afghanistan.
Lính Nga trong cuộc chiến Afghanistan- nguồn twitter.com
Taliban là ai và phong trào gì?
Ðược thành lập năm 1994, Taliban xuất thân là một nhóm kháng quân Hồi Giáo của Afghanistan chống lại cuộc xâm lấn của khối Liên Xô cộng sản trong gần 10 năm trời Liên Xô chiếm đóng quốc gia này, từ năm 1979 đến 1989. Từ cuộc đối đầu giữa Hoa Kỳ và phương Tây với Liên Xô, Taliban đã được Pakistan cùng tình báo CIA của Mỹ huấn luyện và cung cấp vũ khí. Phần lớn cấp lãnh đạo của Taliban là xuất thân từ cuộc kháng chiến chống Nga này. Năm 1983, Tổng thống Ronald Reagan cũng từng mời các lãnh tụ nhóm kháng quân này sang Toà Bạch Cung để họp cùng ông, bởi Hoa Kỳ xem đây là nhóm chống lại Liên Xô, chống Iran và ủng hộ phương Tây.
Năm 1989, sau khi Liên Xô buộc phải rút quân ra khỏi Afghanistan, cuộc tranh giành quyền lực giữa các nhóm kháng chiến và chính trị có sự hậu thuẫn của các quốc gia khác nhau đã diễn ra tại Afghanistan và dẫn đến một cuộc nội chiến tương tàn huynh đệ.
Đại diện Hoa Kỳ và Taliban ký thỏa thuận hòa bình và rút quân tại Doha vào tháng 2 năm 2020. nguồn aljazeera.com
Taliban chính thức ra đời năm 1994 tại Afghanistan. Taliban theo tiếng Afghanistan có nghĩa là “các sinh viên”, chỉ việc thành lập này do một nhóm trí thức trẻ và sinh viên từng được huấn luyện trong môi trường Hồi Giáo truyền thống tại Pakistan. Taliban được sự lãnh đạo của Mullad Mohammad Omar, cũng là một trong những thủ lãnh thuộc nhóm kháng quân chống lại Liên Xô. Với sự hậu thuẫn của Pakistan, phong trào Taliban chiếm được sự ảnh hưởng cùng sức mạnh quân sự nên đến năm 1996 đã chiếm được Kabul và phần lớn lãnh thổ Afghanistan, cầm quyền quốc gia này từ 1996 cho đến khi Mỹ tấn công vào đây vào năm 2001 như nói trên.
Từ phong trào được xem có sự ủng hộ gián tiếp của Hoa Kỳ thông qua đồng minh Pakistan, Taliban bị xem là nhóm Hồi Giáo cực đoan đã áp đặt giáo luật Hồi Giáo nghiêm ngặt lên người dân Afghanistan, đặc biệt với phụ nữ trong thời gian cầm quyền và từng bước muốn loại bỏ các ảnh hưởng của nước ngoài lên đất nước này. Thêm vào đó, Taliban cũng bị xem là đã dung túng cho Osama Bin Laden sử dụng lãnh thổ mình để thực hiện các âm mưu khủng bố nhắm vào Hoa Kỳ, nhóm Taliban đã chính thức bị liệt vào danh sách khủng bố và các lãnh tụ của phong trào này đã bị truy nã quốc tế.
Dân chúng cố bám vào máy bay của Không quân Mỹ – nguồn jforum.fr
Taliban rút quân qua Pakistan và vào các vùng làng quê, hang động hiểm trở mà trong suốt 20 năm qua, các cuộc tấn công, tìm diệt của lính Mỹ và chính phủ Afghanistan thân phương Tây cũng không thể nào tiêu diệt được. Một cuộc chiến tranh du kích mà Nga đã từng thất bại và đến lượt Hoa Kỳ bị sa lầy và kéo dài như nói trên.
Các phí tổn chiến tranh trực tiếp và gián tiếp cho cuộc chiến Afghanistan trong suốt 20 năm qua ước tính lên đến hơn 2,000 tỉ đô la, cùng với khoảng 2,400 binh lính Hoa Kỳ thiệt mạng và vài chục ngàn người bị thương. Cuộc chiến đã bắt đầu làm Hoa Kỳ và người dân Mỹ cùng khối đồng minh mệt mỏi vì xem chừng khó có thể thay đổi nếu vẫn cứ tiếp tục.
Ðó là lý do sau khi quân đội Mỹ tiêu diệt được Bin Laden vào năm 2011, Tổng thống Barack Obama đã bắt đầu đưa ra các kế hoạch và lộ trình rút quân khỏi Afghanistan nhưng vẫn chưa làm được. Ðến thời Tổng thống Donald Trump, các kế hoạch của nội các ông cũng không ngoài việc kết thúc cuộc chiến này khi Bạch Cung từng có ý định mời phía Taliban sang họp tại trại David vào năm 2019, sau đó là ký thỏa thuận riêng với Taliban về lộ trình hòa bình tại Doha, Quata vào tháng Hai năm 2020. Nhưng rồi việc kết thúc chiến tranh này cũng không thực hiện được, để rồi giao lại cho nội các Tổng thống Joe Biden hiện nay giải quyết.
Taliban nắm quyền kiểm soát Dinh Tổng thống của Afghanistan ở Kabul. Ảnh: AP
Việc ra lịnh rút toàn bộ binh lính Hoa Kỳ của Tổng thống Joe Biden, dù chỉ còn khoảng 2,500 binh lính đã gây nên tranh cãi về yếu tố chính trị hơn là một chiến lược chung mà các đời tổng thống tiền nhiệm, dù Dân Chủ hay Cộng Hòa đã từng mang ý định. Người dân Mỹ cũng không còn quan tâm hay xem sự hiện diện của lính Mỹ tại Afghanistan là điều cần thiết, nếu không nói là đã quá mệt mỏi vì gây hao tốn quá nhiều tiền bạc và sinh mạng của binh lính Mỹ cho đến nay.
Chắc chắn cuộc tranh luận chính trị và đổ lỗi cho sự thất thủ của Kabul cùng việc Taliban giành lại quyền kiểm soát tại Afghanistan sẽ còn kéo dài, tuy nhiên một cuộc chiến đã kéo dài 20 năm cũng phải đến lúc cần kết thúc và giao quyền quyết định cùng trách nhiệm về cho dân tộc này. Nước Mỹ không thể tiếp tục đổ máu và chịu một phí tổn chiến tranh to lớn để giải quyết giùm cho vấn đề của Afghanistan hay bất cứ quốc gia nào khác về lâu dài.
ĐYT
