Người ta vẫn thường nói Tổng thống Donald Trump xuất thân là một nhà kinh doanh và do đó trong các chính sách, các cuộc đàm phán và thỏa thuận thường được ông đặt trên căn bản lời lỗ, những vấn đề khác là phụ thuộc. Việc giải quyết cuộc chiến ở Ukraine cũng không ngoại lệ, và Washington muốn chính quyền Kyiv trao quyền khai thác khoáng sản trị giá có thể lên tới nghìn tỷ Mỹ kim để đổi lại là sự hỗ trợ của Hoa Kỳ. Tổng thống Volodymyr Zelensky của Ukraine đã từ chối.
Tòa Bạch Ốc nói rằng việc ông Zelensky từ chối ký thỏa thuận mà họ đề nghị và có lời lẽ chỉ trích Tổng thống Trump là điều không thể chấp nhận được. Lời qua tiếng lại giữa hai nhà lãnh đạo ngày càng trở nên trầm trọng hơn sau khi ông Trump nói trong một cuộc họp báo rằng Ukraine đã khởi động chiến tranh, ông Zelensky trả lời rằng ông Trump đang nói những “thông tin sai lệch” theo đúng bài bản của bộ máy tuyên truyền của Moscow, và ông Trump đáp trả lại bằng cách gọi ông Zelensky là một nhà độc tài.
Tổng thống Zelensky cho biết ông sẵn sàng đàm phán về đề nghị này, nhưng cả hai bên cần phải bàn thảo nhiều hơn nữa.
Yêu sách của Hoa Kỳ
Yêu sách về quyền khai thác khoáng sản của Hoa Kỳ lần đầu tiên được Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent đưa ra tại một cuộc họp ở Kyiv vào trung tuần tháng 2.
Một nhà lập pháp Hoa Kỳ thuộc đảng Cộng hòa có gặp ông Zelensky bên lề Hội nghị An ninh Munich cũng vào trung tuần tháng 2 đã mô tả lại lời kể của nhà lãnh đạo Ukraine về cuộc gặp gỡ với ông Bessent.
Tổng thống Ukraine nói với nhà lập pháp này rằng trong cuộc gặp trên, ông Bessent đã đẩy tờ giấy lên trên bàn và yêu cầu ông Zelensky ký vào. Ông Zelensky nhìn lướt qua và nói rằng ông sẽ thảo luận vấn đề này với các cố vấn của ông. Ông Bessent sau đó đã đẩy tờ giấy lại gần hơn tới ông Zelensky.
Theo lời kể của ông Zelensky, ông bộ trưởng tài chính nói rằng “ông thực sự cần phải ký vào đây” vì nếu ông không làm vậy thì “những nhân vật ở Washington” sẽ rất tức giận. Nhà lãnh đạo Ukraine cho biết ông đã nhận văn bản nhưng không cam kết là sẽ ký.
Một phụ tá của tổng thống Ukraine xác nhận rằng Bộ trưởng Bessent đã làm áp lực để lấy được chữ ký. Nhân viên phụ tá này cũng cho biết ông Zelensky đã rất ngạc nhiên khi được đưa cho một tờ văn bản để ký mà không có sự cân nhắc hay thảo luận gì từ các cố vấn của ông, và với bất kỳ một thỏa thuận trị giá hàng nhiều tỷ Mỹ kim nào thì việc ký kết phải được tổ chức trong một cuộc họp chính thức với Tổng thống Trump chứ đâu thể trong một cuộc họp bình thường như vậy được.
Ông Zelensky mô tả đề nghị sơ khởi của chính quyền Trump là yêu cầu được chia sẻ một phần tài nguyên thiên nhiên của Ukraine mà không có bất kỳ một bảo đảm an ninh nào để đổi lại, là yêu cầu chính yếu mà Ukraine luôn đòi hỏi.
Trong một cuộc phỏng vấn trên đài truyền hình Fox News, cố vấn an ninh quốc gia Mike Waltz giải thích về đề nghị trên của chính quyền Trump là “một sự hợp tác kinh tế” và là “một cơ hội lịch sử để Hoa Kỳ cùng đầu tư với Ukraine, đầu tư vào nền kinh tế của nước này, đầu tư vào tài nguyên thiên nhiên của nước này”.
Trữ lượng khoáng sản của Ukraine
Ukraine cho biết họ có trữ lượng chất titanium, được dùng để sản xuất hợp kim cho máy bay và tàu thủy, và chất lithium, vật liệu chính để sản xuất bình điện, lớn nhất châu Âu.
Ukraine cũng có các mỏ đất hiếm, cần thiết trong một số ngành kỹ nghệ thuộc kỹ thuật cao, trong đó bao gồm kỹ nghệ quốc phòng và năng lượng tái tạo. Mặc dù có tiềm năng dồi dào, nhưng trữ lượng này đòi hỏi phải có vốn đầu tư lớn để sản xuất, ngay cả trong thời bình, và một phần lớn trữ lượng nằm ở các khu vực hiện do Nga chiếm đóng.
Ngay sau khi có những lời qua tiếng lại, trong một cuộc họp báo, ông Zelensky nói với các phóng viên rằng nội dung trong tờ thỏa thuận mà ông Bessent đưa cho ông xem là “không rõ ràng”, đó là chưa kể lời yêu cầu được nắm giữ 50% các nguồn tài nguyên thiên nhiên của Ukraine. Nhà lãnh đạo Ukraine cho biết ông đã từ chối đề nghị đó nhưng sẵn sàng thảo luận về một thỏa thuận trong đó phải bao gồm các bảo đảm an ninh của Hoa Kỳ cho Ukraine.
Ông Zelensky nói thêm rằng ông rất biết ơn về việc viện trợ của Hoa Kỳ dành cho Ukraine, mà ông đưa ra con số ở mức khoảng $100 tỷ hỗ trợ về quân sự và tài chính. Tuy nhiên, ông cũng cho biết yêu cầu của Tổng thống Trump về số khoáng sản trị giá $500 tỷ để trao đổi là một con số quá nhiều.
Tuy nhiên, ông Zelensky nói rằng ông sẵn sàng thảo luận về đề nghị này và hy vọng có thể đạt được một thỏa thuận về an ninh và kinh tế cho Ukraine.
Ngư ông Moscow?
Đã có dấu hiệu cho thấy Moscow có thể tìm cách lợi dụng mối bất hòa này. Trước các cuộc đàm phán giữa Hoa Kỳ và Nga bắt đầu từ trung tuần tháng 2, một nhóm nghiên cứu do chính phủ Nga tài trợ đã gửi một bản khuyến nghị tới điện Kremlin mà một chính phủ phương Tây có được trong tay. Bản khuyến nghị này gợi ý rằng Nga nên đề nghị cấp cho các công ty Hoa Kỳ quyền khai thác các mỏ khoáng sản ở Ukraine hiện đang bị chiếm đóng.
Hoa Kỳ là quốc gia hậu thuẫn chính cho chính phủ Kyiv về hỗ trợ thiết bị quân sự và tài chính trong cuộc chiến kéo dài 3 năm qua để nhằm đẩy lùi cuộc xâm lăng của Nga mà cho tới thời điểm này đã làm thiệt mạng hàng chục nghìn binh lính và thường dân và san bằng hàng chục thành phố của Ukraine. Tổng thống Trump đã từng nói rằng ông muốn chấm dứt cuộc xung đột và việc mở ra các cuộc đàm phán giữa Hoa Kỳ và Nga tại thủ đô Riyadh (Ả Rập Saudi) mà không có sự tham gia của Ukraine đã làm tăng thêm tình trạng căng thẳng giữa Kyiv và Washington.
Hy vọng hàn gắn
Cuộc khẩu chiến giữa hai ông Zelensky và Trump đã làm dấy lên mối lo ngại về sự sụp đổ hoàn toàn các chính sách hỗ trợ của Hoa Kỳ dành cho Ukraine trong mấy năm qua. Trong cuộc phỏng vấn với Fox News, cố vấn an ninh quốc gia Mike Waltz cho biết ông tin rằng mối quan hệ có thể hòa giải được nhưng Hoa Kỳ nên cần được thu hồi lại số tiền đã chi ra để hỗ trợ Ukraine. Câu trả lời này một lần nữa nhấn mạnh thêm về sự tính toán lời lỗ theo thói quen của một nhà kinh doanh.
Hai ông Trump và Zelensky cũng đã cố gắng duy trì mối quan hệ – vốn đã trở nên căng thẳng vì ông Trump nhiều lần đặt câu hỏi gay gắt về việc viện trợ của Hoa Kỳ cho Ukraine – được thân thiện hơn, nhưng sau những lời qua tiếng lại vừa qua, thì dường như mối quan hệ lại càng trở nên lạnh nhạt hơn.
Trong thời gian nhiệm kỳ của Tổng thống Joe Biden, ông Zelensky đã giữ khoảng cách với ông Trump, nhưng rồi hai người đã gặp nhau hồi năm ngoái tại khách sạn Trump Tower trong khi chiến dịch tranh cử tổng thống đang diễn ra. Sau đó, họ đã có một cuộc đấu khẩu tương đối nhẹ nhàng trong một lần xuất hiện chung trên Fox News. Ông Trump nhắc lại rằng ông nghĩ ông có thể kết thúc chiến tranh một cách nhanh chóng, trong khi ông Zelensky nói rõ rằng quân đội Nga cần phải bị đẩy lui ra khỏi Ukraine.
Hy vọng hai bên đạt được một thỏa thuận chung, hàn gắn lại mối quan hệ, để cùng giải quyết cuộc chiến nay đã kéo dài hơn 3 năm.
VH
