Từ những năm 1990, nhiều người biết đến AI (artificial intelligence) qua phim Terminator hay The Matrix, nơi AI bị mô tả như kẻ thù của loài người. Ngay cả những nhân vật nổi tiếng như Stephen Hawking cũng từng cảnh báo về nguy cơ này. Tuy nhiên, cho đến nay, AI chưa phát triển đủ để khiến chúng ta lo lắng.
Mọi chuyện thay đổi nhanh chóng trong thập niên gần đây. AI đã đi vào đời sống thường ngày: từ camera, trợ lý ảo Alexa, Siri, ChatGPT, Google Gemini, đến các thuật toán ( ) trên YouTube, Facebook hay Instagram. AI cũng được ứng dụng trong ngân hàng, bảo hiểm, chứng khoán, y tế và cả việc tạo ra “deepfake” – video giả mạo tinh vi. Rõ ràng, ngày nay AI tham gia vào những quyết định quan trọng, chứ không chỉ là khái niệm viễn tưởng.
AI thực chất là gì?
Nói một cách đơn giản, AI là khả năng của máy móc học từ dữ liệu và tự điều chỉnh để giải quyết vấn đề mới, thay vì chỉ làm theo lệnh lập trình sẵn. Ví dụ: nếu máy tính được huấn luyện với nhiều hình ảnh chim, nó có thể nhận ra một loài chim chưa từng thấy. Đây chính là sự “học” của AI.
Nhưng điều quan trọng là AI không thực sự hiểu như con người. Với nó, “chim” chỉ là tập hợp dữ liệu và con số. Để học được, AI cần khối lượng dữ liệu khổng lồ và liên tục được con người sửa sai. Mỗi AI chỉ làm được một việc cụ thể mà nó được huấn luyện, chứ không “biết hết”.
Các loại AI phổ biến
– Xử lý ngôn ngữ tự nhiên (natural language processing – NLP): giúp máy hiểu và phản hồi bằng ngôn ngữ con người (ví dụ Siri, Alexa).
– AI tạo sinh (Generative AI): tạo ra văn bản, hình ảnh, video mới (ví dụ ChatGPT, DALL-E).
– Thị giác máy tính (Computer Vision): nhận diện hình ảnh, khuôn mặt. Ngoài ra còn có AI trong robot, nhận diện giọng nói, hay AI “giải thích được” (Explainable AI).
Những hạn chế và rủi ro
Dù mạnh mẽ, AI có nhiều nhược điểm:
– Hộp đen (black box problem): Ngay cả nhà phát triển đôi khi cũng không hiểu rõ AI đưa ra quyết định bằng cách nào.
– Thiên lệch dữ liệu: Nếu dữ liệu huấn luyện mang thành kiến (ví dụ ưu tiên nam giới khi tuyển dụng), AI sẽ tái tạo thành kiến đó.
– Không ý thức: AI không biết đúng sai, không cảm thấy hối hận. Nó chỉ phản chiếu dữ liệu đã học. Vậy, trách nhiệm giám sát và kiểm soát luôn thuộc về con người.
Vì sao gần đây AI phát triển mạnh?
Có hai lý do chính: (1) sức mạnh máy tính tăng lên gấp hàng ngàn lần so với trước, cho phép chạy các chương trình phức tạp; (2) mạng xã hội cung cấp lượng dữ liệu khổng lồ để huấn luyện AI, từ hình ảnh, bình luận, đến ngôn ngữ đời thường.
AI yếu, AI mạnh và AI siêu trí tuệ
– AI yếu (Narrow AI): chỉ làm một việc cụ thể (như hầu hết AI hiện nay).
– AI mạnh (General AI): có trí tuệ tổng quát như con người, hiện vẫn là lý thuyết.
– AI siêu trí tuệ (Super AI): vượt xa con người, có thể tự cải tiến không ngừng. Đây là kịch bản nhiều nhà khoa học lo ngại, nhưng vẫn chưa tồn tại.
Có nên lo sợ?
Điều đáng lo không phải AI tự nổi loạn, mà là con người dùng AI sai mục đích: tung tin giả, thao túng chính trị, gian lận… Ngoài ra, AI có thể thay đổi thị trường lao động. Nó không trực tiếp “cướp” việc, nhưng người biết tận dụng AI sẽ vượt trội hơn người không biết.
Kết luận: AI là công cụ mạnh mẽ, vừa tiềm ẩn rủi ro vừa mở ra cơ hội. Thay vì chỉ sợ hãi, con người cần học cách hiểu, quản lý và sử dụng AI một cách có trách nhiệm.
(nguồn: https://www.youtube.com/watch?v=m8o2GrbR3d8&t=41s)
