– Nhớ về lễ giỗ tổ của giới nghệ sĩ cải lương ngày 12 tháng 8 hằng năm, được tính theo ngày âm lịch *
– Mến tặng Bùi Hữu Anh Huy. Cám ơn Huy đã khuyến khích và “dụ dỗ” bạn mình nhắc lại câu chuyện ngày thơ cứ ngỡ đã theo thời gian đi vào quên lãng .. *
Gánh hát Hương Mùa Thu khai trương ở rạp Nguyễn Văn Hảo, hát Tết Mậu Thân 1968
Vợ chồng anh và đứa con gái nhỏ xíu dọn về ngôi nhà nhỏ trong con hẻm 411 chưa lâu. Tám thường gặp anh mỗi khi ghé quán cà phê bình dân ở góc đường mua cho ba hay cho má một ly “xây chừng”. Anh cũng mang cái ly thủy tinh đến đó và chỉ mua cà phê đen không đường. Qua nhiều lần gặp gỡ và những câu chuyện đổi trao, Tám biết được anh là nghệ sĩ của một gánh hát tầm cỡ thường xuyên trình diễn tại các rạp hát ở trung tâm Sài-Gòn và thỉnh thoảng đi lưu diễn miền Tây, miền Trung. Gánh hát này đã quy tụ được những nghệ sĩ danh tiếng như Lệ Thủy, Phương Quang, Thanh Hải, Hoàng Giang v.v. để có thể cạnh tranh với các đại ban cải lương đương thời ở Sài-Gòn.
Tánh tình anh hiền lành, vui vẻ và thường ghé qua nhà để nói chuyện mưa trưa, nắng sớm. Mỗi khi có một vở tuồng mới được ra mắt, Tám thường được anh chở đi xem buổi trình diễn “phúc khảo”. Ðêm diễn “phúc khảo” là đêm đầu tiên vở hát được giới thiệu (báo cáo) với báo chí và mấy tay “cớm bự” ở sở văn hóa thông tin. Ở xuất hát đầu tiên thường xảy ra những lỗi lầm khó tránh và các nghệ sĩ tham gia vì chưa quen hoặc chưa thuộc trọn vẹn vai tuồng của mình. Khán giả có thể thấy được nét bỡ ngỡ của vài ba nhân vật trong đêm hát cũng như nghe được nhiều lần tiếng nhắc tuồng từ trong “cánh gà” vọng ra sân khấu. Sau xuất hát đầu tiên này, vở tuồng có được phép trình làng hoặc tiếp tục ra mắt công chúng hay không là do quyết định của mấy tay ngồi ở hàng ghế đầu tiên, có đầy quyền sanh sát, tha bắt trong tay.
Mỗi lần muốn xem hát, Tám thường đứng trước cửa hậu trường trước giờ mở màn và nhờ người gác cửa nhắn lại giùm anh đang ở đâu đó trong rạp. Chỉ lát sau, anh xuất hiện và dắt Tám men theo lối nhỏ, đường quanh và đi ngang cái hậu trường chật hẹp, ồn ào. Tám thấy được các nghệ sĩ đang bận bịu hóa trang hay thay đổi phục trang giữa ngổn ngang phấn son và những tấm màn treo nửa dùn, nửa thẳng. Anh lấy cho Tám chiếc ghế xếp và luôn đặt ở hàng ghế sát sân khấu. Thời đó, số lượng tuồng tích rất hạn hẹp vì nhiều lý do nên những vở tuồng cũ cứ bị hát đi, hát lại đến độ nhàm chán và vắng thưa dần khán giả. Dù vậy, Tám vẫn thích hiện diện trong rạp hát, để được sống trong cái không khí rộn ràng đó, để được đắm mình trong lời ca, tiếng nhạc hay ít ra để nhìn lại những nghệ sĩ ngày xưa còn được phép hoạt động sau một cuộc biển dâu. Không chỉ ánh đèn đủ màu sắc trên sân khấu mà cái ánh sáng lờ mờ núp sau mấy cái mặt nạ khóc cười hai bên vách dưới khán phòng cũng khiến cho Tám say mê và thích thú đến lạ lùng.
Nữ nghệ sĩ Kim Tuyến
Có lần Tám hỏi anh:
– Nếu em đi hát sẽ được đóng vai gì?
Anh trả lời không suy nghĩ và rất thật tình:
– Ðầu tiên mày phải tập đóng vai quân sĩ!
Tám giãy nảy:
– Trời ơi, mặt mũi người ta như vầy mà anh cho đóng vai quân sĩ. Thôi dẹp đi cha!
Anh cười thật hiền từ rồi từ tốn giải thích:
– Mày chưa có biết gì, phải học từng chút một, phải đi lên từ những vai rất nhỏ như quân sĩ, lính canh hay quần chúng. Nhưng nếu mày không thích ca hát, anh có thể đề nghị cho mày đi học tiếp, bên tài chánh hay bên quản lý vẫn luôn cần người kế thừa.
Một cảnh trong tuồng Tuyệt tình ca
Như mọi bữa, người bạn học cùng lớp thường ghé nhà và hai đứa hay rủ nhau đạp xe xuống đường Lê Lợi, Nguyễn Huệ mỗi khi chiều xuống. Hôm đó, bạn cũng đến chơi và nghe được câu chuyện trao đổi giữa hai anh em. Ðợi anh khuất bóng, nó nói liền với Tám:
– Coi chừng thằng chả dụ dỗ mày bỏ học, bỏ nhà đi theo gánh hát đó!
Sau đó ít lâu, anh cũng thưa chuyện với ba má Tám xin cho thằng em đi theo gánh hát với lý do đơn giản “vì em nó có năng khiếu, triển vọng và nhất là niềm đam mê”.
Anh còn nói thêm:
– Con luôn luôn có mặt ở trong đoàn nên chú thím cũng đừng lo sợ em nó bị người khác ăn hiếp!
Viện lý do thằng con út còn phải đi học và chưa đủ tuổi ăn tuổi lớn, ba má Tám đã khéo léo từ chối và nói với anh:
– Cám ơn con đã có lòng lo lắng cho em nó, thôi thì đợi vài năm nữa, khi hết bậc trung học rồi chú thím sẽ để cho em nó tự quyết định chuyện tương lai!
Thanh Nga vai thái hậu Dương Vân Nga, 1978
Anh thường bận bịu với những xuất hát, những chuyến lưu diễn miền Trung, miền Tây xa xôi cũng như Tám phải lo chuyện học hành, thi cử ở năm học cuối và nhất là mấy lần đi vượt biển ở Rạch-Giá không thành khiến cho hai anh em không còn nhiều dịp để gặp nhau nữa. Trong lần vượt biển sau cùng ở Cà-Mau và sau khi đến được bờ bến bình an, Tám mới nhận biết được những ước mơ thời tuổi nhỏ sẽ mãi là những kỷ niệm đẹp đẽ trên một quê hương đã xa cách ngàn trùng.
Mấy mươi năm dâu biển đổi thay và qua nhiều lần cất công kiếm tìm trên mạng Internet, cuối cùng Tám cũng biết được tin tức của anh qua sự giúp đỡ tận tình của một thành viên trên “diễn đàn nghệ thuật cải lương”. Lần về thăm má, theo cái địa chỉ đã ghi, Tám đã ghé tận nhà và được gặp lại người anh năm xưa. Anh đã giải nghệ từ lâu và lui về ẩn dật nơi miền thôn dã. Ngôi nhà của anh chị đơn sơ, giản dị nằm giữa một vùng xanh ngăn ngắt, tuy không rộng lớn nhưng ấm áp, vui vầy với con cái, dâu rể và bầy cháu nội, ngoại. Hai anh em không nói được với nhau nhiều điều, chỉ ngồi bên nhau hằng giờ mà nghe thời gian cũ như đang hiện về trong mỗi cuộc đời đã trải qua nhiều sóng gió. Hai anh em hẹn sẽ gặp nhau lần nữa nhưng thời gian lưu trú ngắn ngủi ở quê nhà đã khiến cho Tám không thể giữ được lời đã hứa.
Cuối mùa hè, những tia nắng vàng đã bớt chói chang để nhường lại cho những buổi sớm mai đầy mây xám. Ngày cũng thu ngắn lại và bảng lảng khói tím hoàng hôn. Mùa thu chưa về nhưng hình như những giọt sương sa làm đẫm vai, ướt áo. Chiều đã xuống, Tám kéo cao cổ áo và bước tiếp trên những con đường thuôn hẹp đã qua lại lắm lần. Những bước chân âm thầm cứ theo thời gian xa mãi ngày ấu thơ và xa luôn vùng trời xanh nhiều kỷ niệm.
TV
