Sáng nay, một ngày của tháng Chín, mưa thưa. Tháng Chín tựu trường. Ngồi buồn chợt nhớ lại bao mẩu chuyện về ngày tựu trường trong sách vở và trong đời mình. Đây xin mời bạn đọc còn mang chút lòng nostalgia cùng theo dõi.
Nói tới tựu trường, không thể nào không nhắc tới những đoạn văn của Thanh Tịnh, Anatole France và Edmondo de Amicis mà chúng ta đã thuộc nằm lòng từ ngày còn nhỏ. Những khúc giáo đầu này không thể nào thiếu được trong hòa tấu khúc mùa tựu trường.
Nào, các bạn của Nguyễn, trước hết chúng ta hãy tới với ngày khai trường của Thanh Tịnh: “Hằng năm, cứ vào độ cuối Thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỷ niệm hoang mang của buổi tựu trường. Tôi quên làm sao được buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương Thu và gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường dài và hẹp. Con đường này tôi đã đi lại lắm lần nhưng lần này tôi tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: Hôm nay tôi đi học.”
Tựu trường của Thanh Tịnh là như thế – có lá vàng, có sương Thu và gió lạnh, có con đường làng và bóng mẹ… Bây giờ là ngày khai trường của Anatole France… “Je vais vous dire ce que me rappellent tous les ans le ciel agité de l’automne, les premiers diners à la lampe, et les feulles qui jaunissent dans les arbres qui fissonnent…” Tôi sẽ kể cho bạn nghe những gì gợi cho tôi nhớ lại hàng năm bầu trời chập chùng của mùa Thu, những bữa cơm chiều đầu tiên dưới ánh đèn và những chiếc lá đang úa vàng dần trong những chòm cây run rẩy. Tôi sẽ kể bạn nghe mình đã nhìn thấy gì khi qua vườn Luxembourg vào những ngày đầu tháng Mười, khi phong cảnh hơi buồn và đẹp hơn bao giờ hết, vì đó là những ngày mà lá cây rơi từng chiếc một trên bờ vai trăng trắng của các pho tượng… Ðiều tôi nhìn thấy lúc đó, trong vườn ấy, là một chú bé con, tay đút túi quần, cặp sách trên vai, đang bước tới trường, vừa đi vừa nhảy nhót như một chú chim sẻ. Chỉ tâm tư tôi nhìn thấy chú bé, vì đó chỉ là một bóng hình. Ðó là bóng hình tôi cách đây hăm lăm năm.”
Edmondo de Amicis trong cuốn Tâm Hồn Cao Thượng (bản dịch Hà Mai Anh) cũng có những trang về tựu trường và đi học: “An Di ơi! Việc học đối với con hình như khó nhọc lắm. Mẹ con nói phải đấy, cha chưa bao giờ trông thấy con đi học với dáng điệu quả quyết và nét mặt hớn hở như cha mong muốn.” Và Edmondo de Amicis kể rằng cũng vào quãng giờ này, trên khắp thế giới (đây là Châu Âu) tất cả các trẻ em đều đi học. Chúng đi trong nắng sớm hay sương mai, lội trong tuyết hay trong bùn lầy…”
Bao nhiêu năm qua rồi, những vang và bóng của ngày tựu trường, như vừa kể, vẫn còn trong trí nhớ mù sương của người viết và bằng hữu đồng thời. Tới đây, có bạn sẽ hỏi: đó là ngày khai trường trong sách vở, còn ngày tựu trường của cha nội và các khứa lão khác ra sao, sao không thấy kể? Ấy, ấy… xin đừng vội. Sau đây, Nguyễn sẽ nói tới, chẳng riêng về tựu trường và việc đi học của kẻ này, mà còn về những vị khác nữa.
Với Nguyễn, thời bé dại ấy, ngày tựu trường không được mẹ nắm tay dẫn đi như cậu bé trong văn Thanh Tịnh. Ngày đầu tiên bước vào ngôi trường Thế Dạ ở bên bờ sông Hương, Nguyễn đi cùng với mấy nhóc con ông chú, bà cô. Tuổi nhỏ ngây thơ khờ khạo, chỉ biết học hành, vui chơi. Buổi học đầu tiên rộn ràng, nhưng hãi quá vì gặp ông thầy quá dữ -thầy Bửu Vụ. Thầy cao lớn, mặt đỏ, tiếng nói vang vang, lại thêm cây thước dài cầm trên tay, khiến mấy chú nhóc ngồi dưới mặt mũi xanh lè. Còn nhớ cứ bốn chú nhóc ngồi chung một bàn, mặt bàn hơi xuôi, có chỗ để bút và lọ mực bằng sành, gọi là godet. Mùi giấy vở và mùi mực lẫn mùi vôi và sơn tỏa nhẹ trong lớp. Những đôi môi chúm chím, những cặp mắt mở lớn nhìn thầy. Buổi học đầu tiên êm ả trôi qua. Và rồi năm học bình yên kết thúc. Ðiểm vào những ngày tháng bình lặng ấy là những buổi trưa lội sông sang Cồn Hến trộm bắp, hay những lúc nghịch phá bị thầy bắt quỳ cả lớp, dùng roi mây quất lên lưng khiến vài thằng té đái. Với Nguyễn, còn thêm một hình ảnh nữa, đó là đôi mắt như mắt Ðức Mẹ của cô bé lớp bên. Trường Thế Dạ, ôi ngôi trường thân yêu buổi đầu đời, mà nhà văn Trúc Chi yêu quá muốn đặt cho cái tên Trường Ðại Học Thế Dạ. Ôi, nay còn đâu.
Sau Thế Dạ, được lên trung học là một biến cố trọng đại trong đời chú nhóc là tôi. Ngày đầu tiên tựu trường, Nguyễn ôm theo cả chục cuốn tập, kèm thêm mo cơm và lon nước mẹ bới cho. Ði bộ từ Vương phủ, qua Ðập Ðá, đi dưới hàng cây của Tòa Khâm. Lòng hồi hộp, nhưng rộn ràng, vui sướng. Và suốt mấy năm đầu trung học, Nguyễn tôi vẫn cứ chân trần, mùa mưa mang áo tơi lá lội qua Ðập Ðá, đi dưới những vòm mù u, vòm bút bút tới trường. Ðây là những năm bắt đầu làm quen với sách vở, văn chương, khởi đầu từ Truyền Bá, Sách Hồng, qua sách Lá Mạ của Nhà Ngày Nay, rồi tới tiểu thuyết và thơ nổi tiếng đương thời. Nếu nhà văn Anatole France yêu quý cái bóng của ông, chú nhóc qua vườn Luxembourg buổi đầu Thu, thì tôi đây cũng yêu cái bóng của mình dưới hàng cây bút bút ố vàng trên con đường dọc sông Hương, qua khu phố Tây cổ kính.
Đường đến trường
Tháng Chín tựu trường… Ôi, những cuộc đổi dời rồi nạn dịch đã làm đảo lộn nhiều thứ khiến ngày tựu trường không còn như xưa nữa. Nguyễn không còn thấy bóng dáng những chiếc xe buýt màu vàng chở học sinh đi học như ngày nào. Các cháu của kẻ này cũng ngồi nhà học online. Nói tới việc học online ta không thể bỏ qua cảnh các học sinh Mexico City với những “lớp” học trên đường phố được các trang mạng không ngớt nói tới trong những ngày này. Ngôi trường mang tên “Little Corner of Hope” (tạm dịch là Góc nhỏ của Hy vọng). Trường nằm ở ngoại ô Mexico City và là dự án giúp những đứa trẻ không có khả năng tiếp cận phương pháp học từ xa qua tivi, theo Hãng tin AFP ngày 5-9. Trường hiện có độ khoảng 70 trẻ em đủ mọi lứa tuổi tham gia. Mỗi sáng, sau khi rửa tay, các em đeo khẩu trang sẽ ngồi vào bàn học được để sẵn phía sau một chiếc xe bán tải cũ đỗ bên đường để học. Lớp học cũng diễn ra trong sân của một cửa hàng bán tạp hóa hay bên trong một xưởng rèn. Trường học do các giáo viên tình nguyện đứng lớp, những nhà hảo tâm quyên tặng trang thiết bị điện tử, chủ một xưởng rèn cho mượn xưởng và một tiệm bánh cho xài “ké” Internet. Những lớp học bên đường phố là một hiện tượng buồn thảm của mùa dịch Corona virus này.
Bây giờ xin hãy nhìn về đất nước chúng ta. Những ngày đầu tháng 9 này niên học mới đã mở cửa. Mở cửa cùng với những cơn mưa tầm tã trút xuống vai học sinh đi học với khẩu trang và tâm trạng lo âu vì cơn dịch Covid 19.
Nhà văn Tưởng Năng Tiến bạn của kẻ này trong một bài viết gần đây ghi nhận với những hình ảnh nhìn vào thắt cả ruột gan: Con đường đến trường cho những đứa bé ở xa đô thị quá là vất vả. Chúng bị ngăn trở bằng nhiều cách nên phải vượt sông, vượt suối, hoặc lội bùn (với đôi chân trần cùng cái bụng trống không) mới đến được những mái tranh trống hốc/trống hoác được gọi là trường học. Ôi, những bàn chân trần của các em giẫm trên gai nhọn, sỏi đá, lội qua bùn lầy nhìn mà đau xót. Lại còn những em phải đu dây qua suối, hay lội băng qua con nước đục ngầu, chảy xiết, với quần áo cặp sách đội trên đầu.
Xin đọc và rơi nước mắt với thơ Khánh Minh:
Em đi học, để đến trường
Em phải bơi qua sông
Tôi nhai cơm như muối xát trong lòng
Em đến trường
Áo quần sũng nước dâng mùa lũ
Gói tập vở trong bao nhựa để trên đầu,
Giữ cho khô những con chữ
Em bơi qua mạng sống em,
Ðể được học thêm một chữ
Rồi em sẽ bơi một đời nước ngược
Ðể học thêm bao nhiêu nữa nỗi đau?
Ôi. Tháng Chín, tựu trường…
TN
