Đã 32 năm trôi qua kể từ vụ thảm sát Thiên An Môn. Bao nhiêu linh hồn còn kêu than trong bóng chiều tà, bao nhiêu dòng lệ, bao nhiêu bài thơ được viết ra.
Nhớ ngày nào Nguyễn đã viết và có thơ:
Thiên An Môn, từ sau năm 1989, đã trở thành vùng đất thiêng gợi nhớ. Ðây là nơi lảng vảng những hồn ma của quá khứ. Ðây là nơi khách từ năm châu đứng lặng nhìn hoàng hôn mà còn nghe vang vọng tiếng kêu gào đau đớn và phẫn nộ của hàng ngàn sinh viên bị đàn áp trong sự biến xảy ra vào tháng 6 năm 1989. Mường tượng thấy những ánh lửa trong đêm, những mái đầu gục vào nhau trong giấc ngủ mơ, những mối tình nở vội dưới ánh trăng trên quảng trường. Rồi bỗng sấm sét cuồng phong dấy lên, người chết phơi thây trên gạch đá.
Bây giờ là tháng 6. Tháng 6, trời nhiều mây trắng. Mây năm xưa đã phiêu du trở về… Và nhớ lại Chiều qua Thiên An Môn đã viết ngày nào. Vậy xin chép tặng người những câu thơ lưu lãng:
Chiều qua Thiên An Môn
nghe tiếng dội từ gỗ đá
từ một mặt trời lặn tắt
chiều qua Thiên An Môn
chợt nghĩ tới em
trên đại lộ Trường An ngày ấy
chúng ta nắm tay nhau
đứng lặng. nép vào góc phố
rầm rập những chiến xa
giẫm nát thân người
và súng nổ
vầng trăng. run rẩy. trên cao
Chiều qua Thiên An Môn
gọi tên những người yêu nhau
thất lạc
giờ đây. anh đứng một mình
giữa phố Tàu. ở San Francisco
chợt nghe một tiếng kèn ma
và anh biết
không còn. không còn gì nữa
Chiều qua Thiên An Môn…
Đắp tượng Nữ Thần Tự Do ở Thiên An Môn. Ảnh: Stuart Franklin
Tháng Sáu. Có những bài thơ viết và nhắc đến biến cố lịch sử Thiên An Môn, một vết đen còn in hằn trong lương tâm nhân loại. Một thi sĩ, đã tham dự trong biến cố ấy, nhắc lại tháng Sáu với những âm vọng xót xa, những cảm giác gờn gợn nỗi đau trong xương trong tủy. Một thi sĩ bây giờ đang sống cuộc đời lưu vong ở Hoa Kỳ nhưng luôn luôn hướng vọng về quê nhà và luôn tưởng nhớ đến những bạn đồng chí đã cùng tham gia đêm tranh đấu cho nhân quyền và đã bị gục ngã, bị bắn chết, bị thủ tiêu sau đêm kinh hoàng đau thương ấy.
Chúng ta muốn nhắc đến Bei Dao và Bài thơ “Tháng Sáu” của thi sĩ.
“Gió trong tai nhắc tháng Sáu
tháng của sổ đen tôi đã trượt qua
thời khắc ấy
ghi chú cung cách để nói giã từ
thở dài trong từng con chữ
ghi chú những giải thích:
những nụ hoa nhựa trường cửu
ở nỗi chết bên trái bờ
xi măng quảng trường trải dài
từ hàng chữ viết đến…”
Trong bài thơ “Requiem” (Chiêu Hồn) ông đã vinh danh những người đã gục ngã cho tự do ở Thiên An Môn.
“Không phải sự sống mà là nỗi chết.
Dưới bầu trời tím ngắt của ngày tận thế.
Ði thành toán.
Thống khổ dẫn đường về đằng trước thống khổ
Tận cùng của căm hờn là nỗi hờn căm
Mùa Xuân khô hạn trôi qua
Ðại họa căng ra không đứt
Con đường trở về có khi là phải biệt xứ
Không phải thượng đế mà là trẻ thơ
Giữa âm thanh đe dọa của nón sắt
Nói lời nguyện cầu
Những hiền mẫu nuôi dưỡng ánh sáng
Bóng tối lại làm họ đứt hơi
Ðá tảng lộn nhào, kim đồng hồ quay ngược
Mặt trời hình méo bầu dục hoàn toàn ngự trị.
Không phải thân xác các bạn mà linh hồn các bạn
Thế nào cũng chung nhau ngày sinh nhật mỗi năm…
Bài thơ có tiếng nói trầm thống của những đớn đau cố gắng dồn chặt vào ký ức. Nói về cái chết, với những người đồng hành, để tưởng niệm những hy sinh cho tự do dân chủ.
Như vậy đó. Từ biến cố ThiênAn Môn đến nay là 32 năm, năm nào cũng có những người làm thơ, viết văn để tưởng niệm tới hàng ngàn người biểu tình đã bị tàn sát trong đêm 4 tháng 6 năm 1989. Vâng. Không phải chỉ có một mình Bei Dao mà còn nhiều thi sĩ khác. Tháng Sáu năm 2004, mười lăm năm sau biến cố Thiên An Môn thi sĩ Shi Tao, trở thành một tù nhân với cái tội là đăng lên Internet bài thơ kỷ niệm Thiên An Môn. Bài thơ June -Tháng Sáu- được Nguyễn Mạnh Trinh dịch đăng trên Viet Herald. Nguyễn tìm thấy bản tiếng Anh trên trang web penpoemrelay.org.
My whole life
Will never get past “June”
June, when my heart died
When my poetry died
When my lover
Died in romance’s pool of blood
June, the scorching sun burns open my skin
Revealing the true nature of my wound
June, the fish swims out of the bloođred sea
Toward another place to hibernate
June, the earth shifts, the rivers fall silent
Piled up letters unable to be delivered to the dead
Dựa một phần vào bản dịch của Nguyễn Mạnh Trinh, Nguyễn viết lại bài thơ này như sau:
Cả đời tôi
sẽ không bao giờ vượt qua được. cái bóng của tháng sáu
tháng sáu. ôi tháng sáu. khi trái tim tôi ngừng đập
khi thơ tôi tắt thở
khi người yêu tôi
chết trong vũng máu của cơn mơ
tháng sáu. mặt trời thiêu đốt. mở toang làn da tôi
phô bày sự thật của vết thương tôi
tháng sáu. con cá bơi ra khỏi mặt biển màu đỏ. của máu
trôi về phía giấc đông miên
tháng sáu, mặt đất này cũng trôi dạt, và những dòng sông lặng tiếng
giờ đây . hàng ngàn. hàng ngàn lá thư xếp đống
không thể nào chuyển tới tay những người đã chết.
Xin nhắc lại: Shi Tao bị bắt giam vì đã làm thơ kỷ niệm 15 năm Hồng Quân Trung Hoa đàn áp và tàn sát những người biểu tình ở quảng trường Thiên An Môn. Chính quyền kết án ông 10 năm tù. Việc bắt giữ này cho thấy chế độ Cộng Sản Trung Hoa muốn “bẻ cánh những con chim trời”, kiểm soát hệ thống Internet. Ðã có tới 42 ký giả bị bắt trong năm 2004, mà hơn phân nửa là những người sử dụng Internet để chống chế độ. Chính quyền ra lệnh cho tất cả các ký giả trong nước tuyệt đối không được đề cập hoặc nhắc nhở đến ngày “4 tháng 6 năm 1989.”
Sự thật thì nhà cầm quyền Cộng Sản ở Trung Quốc sợ chữ của nhà thơ Shi Tao. Cũng như nhà cầm quyền CSVN đã sợ chữ của nhà thơ Trần Dần trước đây. Mà chữ bài thơ Tháng Sáu của Shi Tao quả đã làm xúc động trái tim và khích động tư duy con người. Những từ như ‘trái tim ngưng đập, thơ tắt thở, chết trong vũng máu của cơn mơ, mở toang làn da, sự thật của vết thương, những lá thư không tới tay người chết’ khiến trái tim ta thắt lại, trí óc bàng hoàng… Ta nghĩ tới cái chết của hàng trăm hàng ngàn những người trẻ tuổi đầy lý tưởng, mơ mộng, tình yêu. Và như nhà thơ Trung Quốc Yang Lian hiện sống lưu vong ở Luân Ðôn đã chỉ ra: từ cái tôi ở khổ thơ đầu, ý nghĩa của bài thơ đã mở rộng tới những người yêu nhau đã chết trên vũng máu đào đầy lãng mạn (chữ romance). Từ hiện thực, những câu thơ đi vào siêu thực với hình ảnh cuối cùng như từ đôi mắt của một hồn ma: những lá thư chất đống không thể giao tới tay những người chết. Xúc động đến lặng người.
Chiều qua Thiên An Môn… Tháng Sáu. Ôi. tháng sáu. khi trái tim tôi ngừng đập / khi thơ tôi tắt thở / khi người yêu tôi / chết trong vũng máu của cơn mơ… Tháng Sáu. Những khuôn mặt ngày xưa giờ đã chìm khuất trong thời gian. Thế nhưng Thiên An Môn vẫn là đất thiêng. Bởi nơi đây lịch sử đã đi qua và còn âm vang.
Ôi. Thiên An Môn. Tháng Sáu và thơ về Thiên An Môn vẫn sống mãi.
TN – Tổng hợp
