Vào những năm đầu thế kỷ thứ 20, khi Picasso còn là một họa sĩ không tên và Gertrude Stein chưa có tác phẩm nào, họ gặp nhau. Danh họa “Bức Truyền Thần của Gertrude Stein” ra đời năm 1906.

Thủa ấy, Picasso 24 tuổi, mới bước vào thế giới hội họa, những bức tranh chưa được người đời biết đến. Gertrude Stein, 31 tuổi, sinh sống tại Paris với người anh, Leo, qua nghề buôn bán các tác phẩm nghệ thuật. Qua cuốn “The Autobigraphy of Alice B. Toklas” của G. Stein, một loại “tiểu thuyết” dựa trên nhiều chi tiết của cuộc đời của chính tác giả, người ta đoán rằng bức danh họa được bắt đầu năm 1905 và hoàn tất năm 1906.

Vào những năm đầu của thập niên 1910, hình ảnh một phụ nữ phần lớn là hình ảnh mềm mại yêu kiều của những người mẫu Montmartre và những kiều nữ của kinh thành ánh sáng. Ðiển hình là bức tranh “Woman with a Hat” của Henri Matisse (dưới đây), màu sắc tươi sáng, nét mặt người mẫu với lông mày lá liễu, khuôn mặt nhẹ nhàng thanh tú đầy nữ tính… Bức này đoạt giải nhất trong cuộc triển lãm Salon d’ Automne tháng Mười năm 1905.

Hình của Olga Galery, Woman With A Hat, Henri Matisse, 1905. 

Anh em bà Stein là thân chủ của ông họa sĩ, người ta cho rằng bức họa Gertrude Stein được ông họa sĩ vẽ như một lời “cảm ơn”. Nhất là sự tương phản giữa nhân dáng bà Gertrude so với các người đẹp và cái nhìn về thẩm mỹ vào thời điểm ấy và ông họa sĩ hẳn đã bị chinh phục bởi sự thông minh, trí thức của người mẫu… Bức họa đầy những màu tối, vẽ một phụ nữ to lớn, cứng nhắc và đầy nam tính, từ cái mũi lớn, đôi mắt nhìn xuống có hình ảnh của một cái mặt nạ, hai cánh tay đặt ngang trong vị thế dường như…thách đố (dế mèn phân tích theo cái nhìn của mình, mời bạn…)

Xem thêm:   Chuyện rau cỏ

Ðằng sau bức truyền thần này là những huyền thoại, theo bà Stein, bức họa là một chuỗi ngày ngồi làm mẫu, 80-90 buổi, một “hành trình nghệ thuật khó khăn” khi ông họa sĩ loay hoay tìm hướng đi (khác người) cho mình. Cuối cùng, bất thần, ông họa sĩ quyết làm cho xong, đặt trên đầu người mẫu một cái mũ, rồi…xoa tay. Huyền thoại này khác hẳn với cá tính của ông họa sĩ, dù ở thủa ban đầu, Picasso nổi tiếng về sự…nhanh chóng, ông họa sĩ thường vẽ ngay trên vải bố thay vì phác họa trên giấy, ngay bức truyền thần này cũng không có một mảnh giấy phác họa nào!

Sự tương phản giữa cách vẽ, cái nhìn về thẩm mỹ đã mở đầu một hướng đi khác thường về nghệ thuật, và hình như sau bức truyền thần này, Picasso bước vào thế giới của riêng ông ta, trừu tượng hơn và nhất là chuyển theo trường phái Cubism.

Bức họa này đã khiến bà Stein nổi tiếng trong giới nghệ sĩ như một phụ nữ “tân thời”, đi trước mọi người về thẩm mỹ, một hình thức “avant-garde” trước khi tác phẩm văn chương của bà ra đời. Bức danh họa theo bà Stein đi khắp nơi, từ Paris đến Bugey, và năm 1946 trước khi chết, bà Stein để di chúc tặng lại viện bảo tàng Metropolitan, hẳn bà ta nghĩ rằng danh họa phải được trưng bày tại những viện bảo tàng nghệ thuật nổi tiếng nhất. Ðiều ấy chẳng ai bất đồng ý kiến, phải không bạn?

Hình mượn từ mạng ảo của Metropolitan Museum. Portrait of Gertrude Stein, Picasso 1906.

TLL