Múa Gombey là một biểu tượng văn hóa của vùng đảo Bermuda. Điệu múa đầy màu sắc với hóa trang với tiếng trống này phản ảnh nền văn hóa pha trộn của Châu Phi, Caribbean và thuộc địa Anh của quần đảo Bermuda.
Những vũ công múa Gombey. Nguồn. Flickr
Ðiều lạ là vũ công là đàn ông, biểu diễn với từng nhóm 10-30 người. Nhưng thời nay, các nhóm nữ đã bắt đầu tham gia điệu Gombey.
Các điệu múa Gombey đã được truyền từ thế hệ này tới thế hệ kia trong những gia đình, đội trưởng của mỗi đoàn sẽ xác định phương hướng của đoàn và phong cách đã được chỉ dạy trong gia đình. Cho nên trong các nhóm có thể nhìn thấy sự khác biệt về nhịp điệu và vũ điệu.
Một vũ công Gombey. Nguồn. Pinterest
Suốt lịch sử, điệu múa Gombey không được những người thống trị của đảo coi là một môn nghệ thuật đáng quý và đã từng bị các chủ nô lệ cấm đoán. Dân nô lệ chỉ được cho múa một lần trong năm và họ nhảy múa với mặt nạ để chống đối những bất công mà chủ nô đã đàn áp họ mà không sợ bị trừng phạt.
Từ xưa tới giờ, lễ hội múa Gombey sôi động nhất trong suốt mùa Giáng sinh. Ðặc biệt là trong “Boxing Day”, ngày mua hàng đại hạ giá. Trong ngày này các nhóm vũ công sẽ diễn hành khắp cả đảo với đám đông đi theo. Các cuộc trình diễn cũng có trong ngày lễ Phục sinh, ngày Tết, và hiện nay thì có trong các cuộc đá banh hoặc thi đấu Cricket, hoặc những ngày lễ khác của Bermuda.
Múa Gombey trên đường. Nguồn. Flickr
Gombey giống như những điệu múa khác theo phong cách Châu Phi và Caribbean trong các lễ hội. Với những y phục trang trí kiểu lễ hội, các bước đi giống như hành lễ. Văn hóa Châu Phi- Caribbean lan tràn một cách tự do đến Bermuda từ các thuộc địa cũ của Tây Ban Nha, cả những người phục vụ của họ từ thế kỷ 17. Hầu hết họ là dân Thiên Chúa giáo nói tiếng Tây Ban Nha, sau đó cải đạo sang Tin Lành và nói tiếng Anh. Một số ít người nô lệ, sinh ở Châu Phi bị bắt ở Tây Ban Nha và Bồ Ðào Nha đã bị đem bán tại Bermuda. Rất ít truyền thống Anh ở Tây Ấn phát triển vào lúc đó. Hầu như văn hóa Phi-Tây Ban Nha và Châu Phi đã lan tràn cùng với làn sóng di dân vào thế kỷ này.
Trong âm nhạc và điệu múa Gombey, ngoài tiếng trống bass, còn gọi là trống “Mẹ”, thường được làm ở nhà, Ðiệu múa Gombey kiểu mới, nổi tiếng với bộ trống thiếc (thường là 1 cặp), bắt chước từ những nhạc cụ của người Anh. Ngoài trống thiếc còn có sáo, đó là tất cả những nhạc cụ cho điệu múa Gombey. Còi do người chỉ huy sử dụng để ra hiệu lệnh. Bộ trống thiếc chơi những điệu phức tạp trên nhịp rõ ràng của trống mẹ. Các người chơi trống lưới thường la lên và gõ những tiếng vô vành trống và mặt trống. Kết quả là những điệu trống thiếc dồn dập, chung với sáo, nhịp nhàng của trống mẹ đã tạo phấn khích cho vũ công Gombey và đoàn người tháp tùng. Ðặc biệt là những tiếng trống thiếc dẫn nhịp cho các động tác của cơ thể, khi họ đánh vào vành trống là nhịp điệu di chuyển của chân vũ công.
Mặt nạ và nón của Gombey. Nguồn. thewestendnews.com
Trang phục của vũ công Gombey được phủ kín từ đầu đến chân, được trang trí với những dây tua, mảnh kính nhỏ, chuông, với những vật đầy màu sắc, các biểu tượng. Trên đầu thường đội nón trang trí bằng lông công, các mặt nạ sơn lòe loẹt và cái nón cao là những đặc điểm nổi bật của trang phục Gombey. Những trang trí của y phục ngày nay tùy thuộc vô vật liệu có được, chẳng hạn như lông công châu Á, trước thế kỷ 20 rất là quý hiếm, cho nên y phục truyền thống của Gombey có thay đổi, dùng những loại lông khác thay thế. Cũng giống như y phục của các điệu múa dân bản địa Mỹ, thường trang trí bằng những lông chim ở địa phương, ít tốn tiền hơn các lông công.
Có thể nhận biết người chỉ huy nhóm múa Gombey vì ông thường mang theo cái roi dây để kiểm soát nhóm và cản các đám đông cao hứng phá phách.
Vũ công Gombey với cung tên (giả). Nguồn. Nations Online
Những người hóa trang cung thủ, mang cung tên giả, đi trước đoàn múa để do thám và dẫn đường. Các chiến binh mang những chiếc rìu giả trên vai và sử dụng trong các màn đánh nhau để diễn tả điệu múa. Múa tự do, múa lung tung, đánh nhau giả, diễn tả những câu chuyện trong Kinh Thánh, múa chậm, múa nhanh, múa rắn là những yếu tố cần phải chú ý khi thưởng thức điệu múa này.
Tuy nhiên, điệu múa Gombey đã có sự thay đổi đáng kể trong xã hội hôm nay. Từ một hoạt động văn hóa cổ truyền đặc sắc, đã trở thành hình ảnh trên tem thư và chỉ trình diễn ở ngoại quốc.
Vũ công Gombey với rìu. Nguồn. Royal Gazette
Susette Harriet Lloyd đã xuất bản cuốn “Phác thảo về Bermuda” gồm những ghi chú, thư từ liên lạc và suốt thời gian bà ở Bermuda. Năm 1835, bà viết về sự bãi bỏ chế độ nô lệ ở Bermuda (tại đây đã bỏ chế độ nô lệ trước nhất) như sau: “Những người da đen Caliban đang nhảy múa trên thảm cỏ, đây là mùa của lễ hội, vui chơi, họ được tận hưởng hết cỡ, người lớn tuổi nhất trong nhóm nhảy múa với một đứa trẻ để biểu diễn điệu múa Gombey. Họ đã khoác lên người những y phục đầy màu sắc, đỏ, vàng, hoa và những dải lụa, họ múa, họ vui và chiếm hết cả phòng của tôi ra tới ngoài vườn. Tôi ngồi đó và nghe những bài hát có âm thanh tức giận của họ, như những tiếng la, rên rỉ từ miền hoang dã, mà tôi đã nghe trong lần du lịch Châu Phi”.
Lễ hội Gombey nổi tiếng nhất ở Hamilton và Hearne Bay. Một ban nhạc với âm thanh không ồn ào lắm đi trước, với một nhóm người da đen mặt đồng phục trắng tinh, khuôn mặt đánh phấn đỏ, những nhạc công này đều là tự học và chơi những bản nhạc nổi tiếng rất chính xác, đây là điều đáng ngạc nhiên, vì họ không biết một nốt nhạc hoặc tí nhạc lý nào. Họ học và chơi tất cả nhạc cụ bằng lỗ tai, chắc chắn là họ có năng khiếu tự nhiên và tình yêu đam mê cho âm nhạc.
Một trong ấn bản văn học lớn đầu tiên nói về Gombey là quyển sách với tựa “Bermuda Gombey: Ðiệu múa Gombey di sản độc đáo của Bermuda”, do Louise A. Jackson xuất bản năm 1987. Sách bao gồm hình ảnh và những phác họa của điệu múa Gombey, với những chi tiết về lịch sử, vai trò của từng nhóm Gombey, biểu diễn và trang phục. Sau này, có một sách khác, tựa “Cậu nhỏ Gombey” và một đoạn video ngắn trên truyền hình. Gần đây, một quyển sách dành cho các em, tựa là “Ðứa bé Gombey” đã được Bermudian J. K. Aspinall viết và minh họa.
(hình trên/phải) Một vũ công Gombey đang say múa. Nguồn. Flickr. (hình dưới) Dàn nhạc cho Gombey. Nguồn.youtube.com
HĐV
