Bông hoa và hòn đá/ hành giả trên đường khuya/
trăng lên/dế khóc…
Có vẻ như thơ haiku. Thưa không, đó là do Tim Nguyễn liên tưởng khi nhìn thấy những tảng đá nằm trong các thảm hoa uất kim hương và thủy tiên trong arboretum. Chính những tảng đá đó làm cho hoa càng rực rỡ và sinh động hơn. Một bên là sự mềm mại, một bên là vẻ sù sì, vậy mà có thể nằm cạnh nhau, và tạo thành một thực thể đẹp, hoàn chỉnh. Cũng tựa như một nhan sắc nùng diễm đi bên một gã gồ ghề, bặm trợn. Từ đó, ta hiểu được nghệ thuật vườn cảnh của Nhật Bản, nơi đá đóng một vai trò quan trọng.
Nói riêng về những hòn đá thì Tim Nguyễn đã nhiều lần săn tìm. Chúng đến từ nhiều nơi: từ đâu bên Trung Quốc, từ Ngũ Hành Sơn quê nhà, và từ những dãy rocky mountains của Mỹ. Nói là đá quý thì không phải. Bởi giá trị vật chất của nó không đáng kể. Chỉ đáng giá vài đô la hoặc không gì cả. Làm sao có thể sánh với viên kim cương của một tay lái buôn dâng tặng cô nhân tình ca sỹ. Thế nhưng những hòn đá ấy đẹp và quý đối với Tim Nguyễn và bạn bè. Vật quý đâu cần phải là thứ đắt tiền. Trong bài trước, Nguyễn có viết khá là lâm ly về cái nhẫn cỏ của cô sinh viên. Ôi, báu gì mà cô nâng niu đến vậy. Báu gì đâu bài thơ người ấy tặng mình lúc còn trẻ mà nhớ hoài nhớ mãi, mỗi lần đọc lại là tim lại đập lỗi mất một nhịp.
Cũng đã có một lần Nguyễn nói tới hòn đá của nhà văn Thảo Trường. Hôm nay xin nhắc lại ở đây: “Hòn đá to bằng nắm tay. Màu mận chín. Nhìn kỹ nó có vóc dáng hình nhân, có khi lại thấy hao hao một loài thú. Cũng có lúc thấy nó giống thiên thần rồi lại chợt tưởng là quỷ sứ. Có lúc thấy nó hiền lành nhưng cũng có lúc thấy nó toát ra vẻ hung dữ. Lúc thấy đẹp, lúc thấy xấu. Lúc thấy dễ thương, lúc thấy đáng ghét. Lúc thấy có hồn, lúc thấy vô tri. Lúc thấy nó sống động, nhưng có lúc thấy nó là tĩnh vật.. Có lúc thấy nó hiện hữu, lại có khi chẳng nhìn thấy đâu. Theo người tìm ra thì mảnh vỡ có thể là từ cung trăng hay một hành tinh nào đó trên vũ trụ xẹt xuống. Sao băng nằm ở đáy hồ.” Tuyệt diệu. Thảo Trường cho biết hòn đá này có lý lịch từ thời anh đóng quân ở cao nguyên. Nó do một người lính nhặt được đâu dưới lòng suối đem tặng. “Ông sĩ quan giữ viên đá anh lính cho mãi đến ngày tàn cuộc chiến. Ðổi đi đơn vị nào ông cũng mang theo, tuy không lên tướng nhưng sau này về làm tham mưu, có văn phòng, ông cũng luôn luôn trưng cục đá màu mận chín đó trên bàn giấy.”
nguồn twitter
Và đây, một câu chuyện về đá. Hồi đi tù ở Sơn La, anh Tâm (nhà thơ) đặc biệt gần gũi với một người cùng lán tên Lãng. Lãng còn rất trẻ (tôi đi vào quân đội mà lòng chưa hề yêu ai – ca từ một bài hát quên tên) lên trung úy khi chưa tới 30 thì đi tù. Lãng dáng vẻ hung hãn, trong tù anh sống khép kín, chỉ chuyện trò với mỗi mình anh Tâm. Những lúc nhớ nhà, anh Tâm thường kể cho Lãng nghe về con gái út của mình tên Thảo, năm ấy mới 13 tuổi. Thảo đặc biệt yêu bố. Nghe chuyện anh Tâm, Lãng chú ý và thỉnh thoảng hỏi về Thảo. Hai người xem nhau như anh em. Anh Tâm thân mật gọi Lãng là chú – chú Lãng. Những ngày sau đó, mỗi lúc đi lao động, Lãng lang thang tìm nhặt thứ này thứ khác. Khi thì đem về cái sừng trâu gãy, khi thì vài hòn đá nhặt ở bờ suối. Rồi những lúc rảnh, Lãng lầm lì ngồi gọt đẽo, mài giũa. Ngày tháng trôi qua, năm 1979 quân Trung Quốc đánh vào biên giới, thế là ùn ùn biên chế chuyển trại. Trước lúc lên đường, anh Tâm dặn Lãng là hãy khá giữ mình và bình thản trong mọi trường hợp. Lãng đưa anh Tâm một cái gói nhỏ bảo mang về cho Thảo quà của chú Lãng. Ðó là chiếc lược bằng sừng trâu và mặt đá hình trăng lưỡi liềm có sợi dây để đeo vào cổ. Về sau, khi ra trại năm 1982, anh Tâm mang cả hai thứ về cho bé Thảo. Rồi mãi mãi không được tin tức gì về Lãng nữa. Nghe anh em về nói khi ở Thanh Hóa, Lãng trốn trại bị bắn chết. Bé Thảo giữ mãi chiếc lược và mặt đá hình trăng lưỡi liềm có ửng những đường vân xanh và tím. Mãi mãi
Nói về những hòn đá, Tim nhớ một hôm lang thang trên lưới, vào Google tìm James Dean, gặp nấm mộ của người quá cố. Ngôi mộ nhỏ, bình dị, nhưng đẹp rực rỡ. Trước mộ có bình hoa và những hòn đá bằng quả trứng gà. Về sau này Tim mới hiểu đó là những hòn đá của người viếng mộ để lại như một niềm tưởng nhớ. Ðá đã nói hộ người những nỗi u hoài nhân sinh.
Ở thời cổ đại, trước khi phát minh ra chữ viết, con người tìm và trao những viên đá để bày tỏ cảm xúc bên trong. Viên đá có bề mặt nhẵn nhụi sẽ tượng trưng cho một tâm hồn bình lặng, yên ả. Viên đá có bề ngoài thô ráp, sù sì sẽ ám chỉ nỗi lo lắng, bất an. Daigo trong phim Departures đoạt Oscar năm 2008 đã giữ bên mình một viên đá như thế bởi đó là kỷ vật duy nhất người cha để lại cho anh trước khi ra đi.
Những hòn đá nhỏ trên mộ phần James Dean – nguồn Tradera
Vậy, bao giờ thì đá nở hoa? A, cái anh chàng thơ thẩn này nói những điều lảm nhảm vô nghĩa lý như Hamlet trên sân khấu Shakespeare. Ðá nở hoa? Vậy mà có đấy. Trong tranh Ðinh Cường. Nhớ hồi còn ở Việt Nam, Tim tôi rất thích một bức chân dung thiếu nữ của bạn hiền, ở background vẽ một bông hoa đỏ nở ra từ vách đá xám. Ôi, tuyệt vời. Ðá đã nở hoa như thế đó. Nghệ thuật không chỉ vẽ lại đời sống mà còn sáng tạo đời sống. Tim Nguyễn có đọc đâu đó một chuyện của Tâm Thanh nói về đóa quỳ vàng mọc từ kẽ đá trong một chung cư của Oslo, Na Uy. Từ đó, trí óc đầy hoang tưởng của Tim Nguyễn vẽ vời thêm. Ở nơi kia, trong một phố nhỏ, có hai người trẻ tuổi yêu nhau. Ấy là lúc cây hoa quỳ trong kẹt đá nơi góc tường chung cư nở hoa. Khi người con trai lên đường nhập ngũ, chàng hái tặng cô gái một đóa quỳ vàng, hẹn rằng khi cây quỳ lại nở hoa chàng sẽ trở về. Thế rồi bao lần cây hoa quỳ nở, chàng trai vẫn không trở về cho đến một hôm người con gái nhận được tin người yêu tử trận. Từ đó, cứ mỗi mùa cây hoa quỳ trong chung cư nở, cô gái lại hái những bông quỳ vàng rắc đầy lối đi, để tưởng nhớ… Và mới cách đây mấy hôm, Tim tôi được nhìn tấm ảnh chụp cô Mary nằm dài trước nấm mộ trong nghĩa trang khóc người yêu là James đã chết ở chiến trường Iraq. Trước mộ có một cây dã quỳ đang nở hoa vàng chói…
Nói thêm một chút: Hồi đi chơi Cancun với các bạn Báo Trẻ cách đây dăm bảy năm, Nguyễn và Bảo Huân cùng một vài anh chị nữa đến thăm phế tích Maya. Tại đây Nguyễn mê những hòn đá của thổ dân bày bán, và đã mua một hòn màu xanh ngọc thạch đem về bày bên cạnh bức vẽ con chim màu đỏ (cardinal) với hàng chữ Believe in Heavenly Things cùng với di ảnh hiền nội. Hiện hòn đá vẫn còn. Và Ðinh Cường nữa, hồi đi chơi ven bờ biển Nam Cali, đã nhặt được một hòn đá rất đẹp, đem về tưởng niệm Mai Thảo. Không biết tới nay còn không trên kệ sách dưới basement nhà Cường.
Ôi, những hòn đá với bao nỗi ưu hoài nhân sinh.
TN
